ไทยเหงียน - อีกครั้งหนึ่ง...ชา

ฉันขอพูดอีกครั้ง เพราะก่อนหน้านั้น ฉันก็มีบทความเกี่ยวกับชาไทยตีพิมพ์ในฉบับพิเศษของ Tra Viet และนิตยสารวรรณกรรมและศิลปะ Thai Nguyen ซึ่งเป็นนิตยสารชื่อดังสองฉบับ “Tra Viet” โด่งดังเพราะว่า Thai Nguyen น่าจะเป็นที่เดียวในประเทศที่ตีพิมพ์นิตยสารเกี่ยวกับอาหารขึ้นชื่อของบ้านเกิด ที่อื่นๆ ก็มีอาหารขึ้นชื่อมากมาย เช่น กาแฟ Central Highlands (Gia Lai, Dak Lak), ผลไม้ตะวันตก, Cu Do จาก Nghe An, ปลาทูน่าทะเล (Binh Dinh, Old Phu Yen)... ไม่มีที่ไหนมีนิตยสารเป็นของตัวเอง และก่อนการควบรวมกิจการ นิตยสารวรรณกรรมและศิลปะ Thai Nguyen เคยติดอันดับนิตยสารวรรณกรรมและศิลปะชั้นนำของประเทศในด้านความเป็นมืออาชีพ ความสง่างาม และความน่าสนใจ

สีเขียวของบ้านเกิด (ภาพ : โด อันห์ ตวน)

และแน่นอนว่า ความประทับใจที่มีต่อไทเหงียนยังคงติดตรึงอยู่ในใจฉันเสมอมา ครั้งนี้ฉันได้เดินทางอีกครั้งพร้อมกับกลุ่มคนที่ล้วนแต่... ผู้เชี่ยวชาญเรื่องชา เจ้าของร้านก็เป็นผู้เชี่ยวชาญเรื่องชาเช่นกัน แต่แขกประมาณสิบกว่าคนที่มากับฉันก็พูดคุยเรื่องชากันอย่างละเอียดระหว่างนั่งรถบัสจาก ฮานอย ไปไทเหงียนเช่นกัน

ในบรรดานักข่าวเหล่านั้น นักข่าวที่ได้รับความเคารพนับถือมากที่สุดคือ วินห์ เกวียน อดีตรองผู้อำนวยการสถานีโทรทัศน์ รัฐสภา นักข่าวท่านนี้มีชื่อเสียงในการเตรียม (หรือจะเรียกว่า ปรุงใหม่) อาหารฮานอยแสนอร่อย ทั้งสำหรับรับประทานและดื่ม เครื่องดื่มที่อร่อยที่สุดของเธอคือชาดอกบัว ครั้งหนึ่งเพื่อนคนหนึ่งขอให้เธอส่งชาดอกบัวมาให้ฉันเกือบร้อยดอก ซึ่งเกือบทำให้ฉันต้องซื้อตู้เย็นเพิ่ม... เพื่อเก็บดอกไว้ ต่อมาฉันก็คิดวิธีแก้ปัญหาได้ แม้จะเจ็บปวดมากก็ตาม นั่นคือการมอบดอกให้เพื่อนๆ

อ้อ! ส่วนเรื่องการให้ของขวัญเพื่อนก็มีหลายเรื่องพลิกผันไปหมด ฉันอยู่ที่เปลียกู ดินแดนแห่งกาแฟ เพื่อนๆ ส่วนใหญ่ของฉันที่นั่น เวลาที่พวกเขามาจากที่อื่นแล้วอยากมอบของขวัญให้กัน สิ่งที่ง่ายที่สุดก็คือ... กาแฟ การส่งของขวัญกลับบ้านก็เหมือนกัน และในทางกลับกัน เวลาคนทางเหนือมาเยี่ยมหรือส่งของขวัญมาให้ ส่วนใหญ่ก็จะเป็นชา

ฉันทำไม่ได้ เพราะฉันรู้ว่าไม่ใช่ทุกคนที่จะดื่มหรือชอบดื่มชาหรือกาแฟ คุณต้องถามพวกเขาอย่างใกล้ชิด ว่าถ้าพวกเขาดื่มกาแฟ ให้ของขวัญพวกเขาหรือไม่ ถ้าไม่ก็เปลี่ยนเป็นอย่างอื่นแทน เพราะฉันก็เคยเห็นบ้านเพื่อนที่เต็มไปด้วยชาขึ้นรา เขาไม่ดื่มแต่ก็มักจะได้รับเป็นของขวัญ และชาที่ทิ้งไว้นานก็จะขึ้นรา อย่างน้อยกลิ่นก็จะจางลง ดังนั้นคุณต้องรู้ถึงนิสัยการดื่มด่ำของแต่ละภูมิภาค ในภาคเหนือก็ชาแน่นอน ในภาคใต้ก็กาแฟ ง่ายมาก ยกเว้น...กรณีพิเศษ แน่นอนว่าตอนนี้กรณีพิเศษลดลงมาก กรณีพิเศษกำลังเป็นที่นิยม...

เช้าวันแรกของการหลงทางใน โลก ชา คุณวินห์ เกวียน ได้อุทานและสารภาพว่า “ฉันทำชากลิ่นดอกบัวมานานแล้ว แต่บัดนี้ฉันได้พบเห็นชาหลากหลายชนิด สวยงาม และไม่มีที่สิ้นสุด” และนี่เป็นครั้งแรกที่ฉันได้เห็นและเข้าใจชื่อของ “ชาสี่ชนิดอันเลื่องชื่อของไทเหงียน” ได้แก่ ตันเกือง ลาบัง ไตรกาย และเค่อก๊ก

ฉันต้องใช้เวลากับชาและชาเขียวอย่างช้าๆ ทางเหนือมีความแตกต่างแต่ก็ไม่ได้พิถีพิถันเท่าทางใต้ แม้ว่าคุณภาพของชาทางใต้จะด้อยกว่าทางเหนือมากก็ตาม ฉันเกิดและอาศัยอยู่ที่เมืองถั่นฮวาในช่วงสงคราม โดยย้ายตามหน่วยงานของพ่อแม่ และส่วนใหญ่พักอยู่ตามบ้านเรือนของผู้คนในหมู่บ้านริมแม่น้ำหม่า จู... ซึ่งมีชาเขียวมากมาย แม่ของฉันมีชาแบบมาตรฐานไว้บริการแขก เป็นชาราคาซองละสามเซ็นต์ ซึ่งส่วนใหญ่ขึ้นราเมื่อถึงมือผู้ดื่ม ลุงป้าน้าอาในหน่วยงานของแม่เรียกชานี้ว่าชาเก้าเซ็นต์สาม ตอนแรกได้ยินว่าชาเก้าเซ็นต์สาม แต่จริงๆ แล้วคือเก้าเซ็นต์สาม แม่ผมไม่ดื่มชานี้เลย ไม่มีแขกมาคอยบริการ ไม่มีแขกคนไหนยอมปั่นจักรยานหลายร้อยกิโลเมตรไปยังจุดอพยพของหน่วยงานนี้ แถมยังไม่มีช่องทางการสื่อสารเหมือนสมัยนี้ แม่เลยเอาชาไปให้ลุงๆ ในหน่วยงาน พวกเขารักชานี้มาก ชงให้แค่เป็นครั้งคราว และไม่ดื่มชาสด จำไว้นะ ทุกคนเรียกชานี้ว่าชา ทั้งชาเขียวและชาแห้ง หรือก็คือชาแปรรูปนั่นเอง

ชาฮว่างนอง (ภาพ: Ngoc Hai)

ภาคใต้แยกแยะระหว่างชากับชาได้อย่างชัดเจน และสิ่งที่ฉันเพิ่งผ่านมา สิ่งที่ฉันได้สัมผัส สิ่งที่ฉันได้กลิ่น สิ่งที่ฉันได้กลิ่นข้าวอ่อนอยู่เสมอ ก็คือชา และเนินเขาเขียวขจีเหล่านั้น ถึงแม้จะโค้งเป็นลูกคลื่นในหุบเขา แต่ก็ยังคงไกลสุดลูกหูลูกตา ก็คือชา

และปรากฏว่าต้องมาที่นี่เพื่อความชัดเจน นั่นคือชาไทยเหงียนนั้นปลูกมาจากฝูเถาะ ผมจำได้ว่าปีที่แล้วผมได้รับเชิญจากรัฐมนตรีเลมินห์ฮวนซึ่งปัจจุบันเป็นรองประธานรัฐสภาพร้อมกับนักเขียนบางคนให้ไปเยี่ยมชมข้าว (Thai Binh) และบั๊กซาง (Bac Giang) ดังนั้นผมจึงเข้าใจชัดเจนยิ่งขึ้นว่าลิ้นจี่เป็นอาหารพิเศษที่มีชื่อเสียงของ Luc Ngan, บั๊กซางเป็นผลิตภัณฑ์ที่นำมาจาก Hai Duong จากภูมิภาค Thanh Ha ที่มีชื่อเสียงเช่นกัน แต่ตอนนี้เมื่อผู้คนพูดถึงลิ้นจี่ พวกเขาก็พูดถึงบั๊กซาง เช่นเดียวกับชาไทยนี้ มันมาจากฝูเถาะและโด่งดังในดินแดนนี้ กลายเป็นปากต่อปากและตอนนี้แพร่กระจายไปทุกสื่อ: ชาไทยจากสาวชาว Tuyen ส่วนสาว ๆ ของ Tuyen Quang นักเขียนผู้มีความสามารถ Hoang Phu Ngoc Tuong หนึ่งในนักเขียนชั้นนำของเวียดนาม มีผลงานชิ้นเอกที่ชื่อว่า "ดินแดนแห่งสาวงาม" ถึงขนาดที่ว่าตอนนี้เมื่อใครก็ตามพูดถึง Tuyen Quang พวกเขาจะใส่ "ดินแดนแห่งสาวงาม" เสมอ แม้ว่า Tuyen Quang จะมีคำเพียง 2 คำ แต่การเพิ่ม "ดินแดนแห่งสาวงาม" จะทำให้มี 5 คำ และถ้าคุณตัด Tuyen Quang ออกแล้วพูดแค่ "ดินแดนแห่งสาวงาม" ทุกคนก็ยังรู้ว่าเมื่อพูดถึง Tuyen Quang ก็ยังคงมี 3 คำ และในยุคแห่งการบันทึกนี้ แม้แต่ชื่อสถานที่ในประเทศของเราก็เกือบจะตั้งชื่อตามตัวเลข ซึ่งนั่นเป็นเรื่องแปลก เป็นการยกย่อง... ความพิเศษอย่างหนึ่ง

ชาไทยตอนนี้กลายเป็นแบรนด์ไปแล้ว ไม่ใช่แค่ในประเทศเท่านั้น สองปีก่อนตอนที่ฉันไปไต้หวัน นักเขียนอาวุโสบางคน (ที่อยู่ที่ฮานอย ติดชามาก) ให้คำแนะนำจากที่ไกลๆ จากบ้านว่า ลองชิมชาอู่หลงไต้หวันดูก่อน แล้วค่อยซื้อมาดื่ม ฉันตอบว่า พวกคุณดื่มกันไหม? ไม่ค่ะ พวกเราก็ดื่มชาไทยกันอยู่แล้ว อ้อ ฉันก็ดื่มเหมือนกัน

ผมก็อาศัยอยู่ในดินแดนแห่งชาเช่นกัน สมัยที่ประเทศยังแบ่งแยกกันอยู่ ภาคใต้มีแหล่งผลิตชาที่มีชื่อเสียงสองแห่ง แห่งหนึ่งคือบาวล็อก (ลัมดง) ซึ่งใช้ชาบลาว และอีกแห่งคือแหล่งผลิตชาเจียไหล ซึ่งมีชาสองยี่ห้อ คือ ชาเบาเกิ่น (Bau Can) และชาเบียนโฮ (Bien Ho) ชาบลาวมีชื่อเสียงอย่างมาก ผมจำได้ว่าหลังจากวันรวมชาติ ต้นปี พ.ศ. 2519 ผมกลับไปบ้านเกิดที่เว้ ญาติพี่น้องปลูกชาบลาวกันเพื่อต้อนรับลูกๆ ทั้งสามของผม ตอนนั้นไม่มีใครดื่มชาเลย แต่ก็ต้องยกให้ชาบลาวเป็นชาต้อนรับลุงจากทางเหนือของผม

แหล่งปลูกชาเหล่านี้ล้วนถูกค้นพบและปลูกโดยชาวฝรั่งเศส ในปี พ.ศ. 2524 ตอนที่ฉันเรียนจบมหาวิทยาลัยและไปทำงานที่เมืองเจียลาย ชาเบาเกิ่นยังคงจำหน่ายตามโครงการสวัสดิการอาหาร มีชาหลายประเภท เช่น 1, 2, 3 เป็นต้น

แต่แล้วเมื่อการค้าเริ่มก่อตั้งขึ้น นั่นคือ หลังจากยุคที่แม้แต่การขนชาไทยเพียงไม่กี่ออนซ์ก็ยังต้องใช้กระดาษและต้องตรวจสอบ สินค้าก็หมุนเวียนได้อย่างเสรี ชาไทยเหงียนก็ไหลบ่าเข้าสู่ภาคใต้ และชายี่ห้อ B'lao, Bau Can, Bien Ho... ก็ค่อยๆ หายไป

ผมยังจำได้ดีบ่ายวันนั้นเมื่อเกือบยี่สิบปีก่อนในไซ่ง่อน นักเขียนอาวุโสคนหนึ่งจากฮานอยเดินเข้ามา สิ่งแรกที่เขาพูดตอนเช็คอินคือ "โอ้ ไม่นะ" ผมตกใจมาก "เกิดอะไรขึ้นเนี่ย? ผมลืมเอา... ชามา มีถุงชาอยู่ในห้อง และผมก็เอาชาเบากันมาด้วย ไม่เอา ผมมีแต่ชาไทเหงียน แล้วก็ชาแบบนั้นแหละ ไปซื้อเอาเองสิ ผมมีที่อยู่ของร้านอยู่ตรงนี้"

จำรายละเอียดนี้ไว้อีกทีนะ ว่าหลายที่ติดป้ายขาย "ชาไทย" แต่จะเป็นชาไทยหรือไม่นั้นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง เมื่อเร็ว ๆ นี้ ขณะที่เราอยู่ที่ไทเหงียน ตำรวจไทเหงียนได้คลี่คลายคดีชาไทยเหงียนปลอม มีคู่สามีภรรยาทำชาไทยปลอมหนัก 9.2 ตัน แต่ไม่แน่ใจว่าเป็น...ของแท้

ในปัจจุบันจังหวัดส่วนใหญ่มีตัวแทนจำหน่ายชาไทยเหงียนรายใหญ่ไว้บริการผู้ติดยา แต่ความจริงก็คือ การดื่มชาไทยที่นี่ไม่...บริสุทธิ์เท่ากับชาที่เพื่อนส่งมาให้โดยตรง

พูดถึงชาที่ส่งมาให้ ทุกคนบอกว่าอร่อยเพราะ... ไม่ต้องจ่าย เป็นไปได้ แต่สำหรับคนตระหนี่ ดื่มเมื่อมี ถ้าไม่มีก็ดื่มน้ำเปล่าหรือชาใบฝรั่ง แต่คนที่รู้จักชา ติดชา ยังไม่ถึงขั้นที่คุณเหงียนเวียดเล่า พูดคร่าวๆ ก็คือ มีขอทานคนหนึ่งไปขอทาน แต่เมื่อเขาพบกับนักชิมชาชื่อดังสองคนกำลังดื่มชา เขาจึงขอ... ชา ชายชราจึงยื่นถ้วยให้เขา เขาไม่ได้ดื่ม แต่ขอชงเอง จากนั้นเขาก็ค่อยๆ หยิบกาน้ำชาออกมาจากถุงหวายของขอทาน ตอนแรกชายชราทั้งสองก็ตกใจ เพราะมันเก่ามาก เต็มไปด้วยชา เป็นกาน้ำชาแบบเดียวกับที่ "เดอะ" ซูเปอร์กรุ๊ปชา เคยทำ จากนั้นเขาก็ค่อยๆ ชง ดื่ม และหัวเราะอย่างพิถีพิถัน... จนกระทั่งดื่มเสร็จ ก่อนจะจากไป เขาโค้งคำนับชายชราทั้งสอง ขอบคุณ และกล่าวว่า ชาของท่านอร่อยมาก แต่น่าเสียดายที่มีเปลือกผสมอยู่ ชายชราทั้งสองรู้สึกขุ่นเคืองและสาปแช่งชายขอทานที่กินโจ๊กและเตะชาม เพราะ "ไม่รู้รสชาติอาหาร" วันรุ่งขึ้น ขณะที่กำลังชงชาและอ่านบทกวี ชายชราคนหนึ่งบังเอิญทำกาน้ำชาล้ม ขณะที่เขากำลังหยิบเมล็ดชาแต่ละเมล็ดขึ้นมาใส่ในกาน้ำชา เขาก็เห็นเปลือกแตกเป็นชิ้นๆ... แล้วเขาก็รู้วิธีแยกแยะระหว่างชากุ้งอ่อนกับชาอ่อน ชาฮุกกับชาดอกตูม และอื่นๆ อีกมากมาย

ฉันจำเรื่องราวของการเลือกปฏิบัติทางชาได้ ครั้งนั้น เมื่อประมาณยี่สิบปีก่อน ฉันไปที่กองบรรณาธิการนิตยสารวรรณกรรมและศิลปะ Thai Nguyen เพื่อเยี่ยมเพื่อนร่วมงาน นิตยสารฉบับนี้ นอกจากจะมีเนื้อหาที่ดีและมีอัธยาศัยไมตรีแล้ว ยังมี... ผู้คนที่น่ารักมากมาย ตั้งแต่บรรณาธิการบริหาร Nguyen Thuy Quynh (ในขณะนั้นเธอยังไม่ได้เป็นประธานสมาคมวรรณกรรมและศิลปะ) ไปจนถึงเลขานุการกองบรรณาธิการ Nguyen Thi Thu Huyen... ซึ่งทุกคนล้วนเทียบเท่ากับราชินีแห่งความงาม Quynh ชงชาให้ฉัน แล้วเรียกเพื่อนๆ ของเธอมาที่ห้องเพื่อรับแขก (ฉัน) Nguyen Thi Thu Huyen เดินเข้ามาจิบชาอึกแรกและพูดว่า: นี่ชาของเธอจากสัปดาห์ที่แล้วใช่ไหม Quynh พูดว่า "สิบวันแล้ว ขอฉันไปเอาชาที่ห้องหน่อย ชาของฉันเพิ่ง... สามวัน ฉันเบิกตากว้างและทำพิธีกรรมอันเคร่งขรึมทันที นั่นคือ ฉันคุกเข่าลงและโค้งคำนับน้องสาวสองคนของฉัน เพราะพวกเธอมีความรู้เรื่องชาเป็นอย่างดี

พื้นที่ชา VietGAP (ภาพ: Viet Hung)

อีกหนึ่งจุดเด่นของชาก็คือ มีเพื่อนนักเขียนสองคนที่มักจะนำชาไทยมาให้ผมเป็นประจำ นั่นคือกวี Huu Viet ที่ฮานอย ชายคนนี้มีชุดน้ำชาในห้องที่ดูร้อนมาก ทุกเช้าเขาจะชงชาเหมือนพิธีกรรม แม้จะดื่มคนเดียวก็ตาม ชายคนนี้ดื่มแต่ชาดิงห์ และมักจะส่งชาดิงห์มาให้ผม เพราะกลัวว่าผมจะดื่มชาชนิดอื่น... เสียรสชาติ ผมคิดว่าเขามีร้านส่วนตัวอยู่บนถนน Hang Dieu ซึ่งเชี่ยวชาญด้านการจัดหาชาดิงห์ให้เขาดื่มและ... ส่งมาให้ผม อีกคนหนึ่งคือรองศาสตราจารย์ ดร.เหงียน ดึ๊ก ฮันห์ ผู้มีความสามารถรอบด้านในวงการชา ชายคนนี้เพิ่งเปลี่ยนจากการวิพากษ์วิจารณ์ทฤษฎี ตรวจสอบหลักฐาน มาเป็นการเขียนบทกวีและเรื่องราว ซึ่งล้วนประสบความสำเร็จและยอดเยี่ยมมาก เขายัง... มีความสุขที่ได้ส่งชามาให้ผม เพราะเขากลัวว่าผมจะทำให้เสียรสชาติ เขาโอ้อวดว่าชาของเขาเป็นชาจากสวนของนักศึกษา สะอาดและอร่อยมาก

และด้วยเหตุนี้ ฉันจึงกลายมาเป็น "ทาส" ของชาไทย ตั้งแต่เพื่อนร่วมงานหญิงของฉันที่นิตยสารวรรณกรรม Thai Nguyen ไปจนถึงกวีและนักเขียน Huu Viet และ Nguyen Duc Hanh

ก็คงจะเข้าใจความรู้สึกชื่นมื่นของฉันเมื่อได้กลับมายังดินแดนชาอีกครั้งหนึ่ง...

ที่มา: https://baothainguyen.vn/van-nghe-thai-nguyen/but-ky-phong-su/202507/thai-nguyen-them-mot-lan-che-fd92296/