Ética, coraje y responsabilidad social de los periodistas hoy

El periodismo es una profesión especial; sin importar dónde se encuentre ni en qué etapa se encuentre, la inteligencia y las emociones personales de los periodistas siguen siendo factores cruciales. En la era digital y el fuerte desarrollo socioeconómico actual, que plantea grandes desafíos y tentaciones, es fundamental y necesario centrarse en cultivar la ética, formar una fortaleza de corazón puro y demostrar una buena responsabilidad social en los periodistas.

Trung thực, khách quan, tôn trọng bản quyền

Nghề nào cũng xem trọng đạo đức và nghề báo cũng không là ngoại lệ. Đạo đức nghề báo có thể xem như con mắt soi chiếu cái tâm của người làm báo. Luật Báo chí 2016 quy định, nhà báo được quyền khai thác, cung cấp và sử dụng thông tin trong hoạt động báo chí theo quy định của pháp luật.

Theo đó, quyền khai thác thông tin của nhà báo được hiểu là quyền phát hiện, tìm hiểu, khảo sát, điều tra, thu thập nguồn tin. Quyền cung cấp, sử dụng thông tin là quyền công bố, đưa ra công chúng những nội dung thông tin mà nhà báo khai thác được để hướng tới mục tiêu nhất định. Với đặc thù hoạt động nghề nghiệp như thế, nhà báo chính là người tạo ra dư luận xã hội, định hướng dư luận xã hội.

Bác Hồ là người thầy vĩ đại của báo chí cách mạng Việt Nam. (Tranh Bác Hồ đọc Báo Quảng Ninh của hoạ sĩ Nguyễn Hoàng)

Chính vì vậy, cái tâm trong sáng, đạo đức làm nghề của mỗi nhà báo là cực kỳ quan trọng. Soi chiếu lại những lời chỉ dạy của Bác Hồ, đức tính đầu tiên và quan trọng nhất đối với mỗi nhà báo là sự trung thực. Người chỉ dạy: “Không biết rõ, hiểu rõ, chớ nói, chớ viết. Khi không có gì cần nói, không có gì cần viết, chớ nói, chớ viết càn” và “Chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết”.

Trung thực, khách quan, tôn trọng sự thật là những tiêu chí bắt buộc của mỗi tác phẩm báo chí. Quảng Ninh là tỉnh có môi trường hoạt động báo chí khá sôi động, cùng với Trung tâm Truyền thông tỉnh (hội tụ đầy đủ 4 loại hình báo chí: Phát thanh, truyền hình, điện tử và báo in của tỉnh) còn có 54 cơ quan báo chí Trung ương và địa phương đặt văn phòng đại diện, phóng viên thường trú trên địa bàn tỉnh, với số lượng phóng viên, nhà báo hoạt động thường xuyên lên tới hàng trăm người.

Thời gian qua, những người làm báo trên địa bàn Quảng Ninh đã dấn thân, ý thức, trách nhiệm cao với nghề nghiệp để phản ánh sinh động, chân thực về mọi mặt đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng của địa phương. Đáng tiếc thay, trong những năm gần đây một vài nhà báo đã không làm chủ được bản thân, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, dẫn đến những sai phạm phải xử lý theo luật. Đây là lời cảnh tỉnh, là bài học mà mỗi người làm báo cần nghiêm túc kiểm điểm, nhìn nhận lại, rút kinh nghiệm cho quá trình làm nghề sau này.

Chia sẻ tại Toạ đàm “Người làm báo Quảng Ninh học tập và làm theo phong cách làm báo Hồ Chí Minh trong kỷ nguyên mới” diễn ra vào tháng 5 vừa qua, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Nguyễn Chí Thiết khẳng định: Bác Hồ đã dạy, làm báo là làm chính trị, không có đạo đức thì không thể tham gia các hoạt động báo chí. Nghề làm báo có nhiều cám dỗ, người làm báo trước hết phải có lòng tự trọng, tự trọng rồi thì không thể cho phép mình làm những gì không được phép…

Các nhà báo của Trung tâm Truyền thông tỉnh nghiên cứu, trao đổi về những tác phẩm của thế hệ cha anh trên báo Quảng Ninh.

Người làm báo hôm nay đã bước vào kỷ nguyên số với những bước phát triển mạnh mẽ cả về nội dung, hình thức và phương thức truyền tải, mang lại nguồn thông tin phong phú, đa dạng cho công chúng. Công nghệ mở ra cơ hội, nhưng ngược lại, vấn đề giữ gìn đạo đức nghề nghiệp của người làm báo lại có những thách thức mới. Nói về điều này, Ủy viên BCH Hội Nhà báo tỉnh, Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Nguyễn Thanh Tùng phân tích: Sự bùng nổ của Internet, mạng xã hội đã và đang đặt ra không ít thách thức, đặc biệt là vấn đề bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí, giữ gìn đạo đức nghề nghiệp. Việc chia sẻ, sử dụng lại hình ảnh, video, thông tin giữa các phóng viên, giữa các nền tảng và giữa báo chí với mạng xã hội ngày càng phổ biến, dẫn đến nguy cơ vi phạm bản quyền nội dung, dù vô tình hay cố ý. Đồng thời, vấn đề đạo đức nghề nghiệp cũng cần được nhìn nhận nghiêm túc, khi ranh giới giữa “lan tỏa thông tin” và “trích dẫn không đúng quy cách” đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Như vậy, đạo đức nghề nghiệp của người làm báo giờ đây không chỉ dừng lại ở việc đưa tin trung thực, khách quan mà còn bao gồm việc tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ, không xâm phạm bản quyền của người khác. Thiết nghĩ, để thực hiện điều này cần không chỉ trách nhiệm của các cơ quan báo chí, mà quan trọng hơn cả vẫn là mỗi người làm báo cần tự nâng cao ý thức trách nhiệm, tuân thủ nghiêm túc các quy định về bản quyền và đạo đức nghề nghiệp.

Thể hiện bản lĩnh người làm báo

Quảng Ninh là tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế - xã hội nhanh, chính vì thế những vấn đề trái chiều, những mâu thuẫn phát sinh trong các lĩnh vực cũng không ít. Đi vào phản ánh những vấn đề này là thách thức với nhiều phóng viên, đòi hỏi kỹ năng, kinh nghiệm và sự thận trọng cao khi tác nghiệp.

Phóng viên Trung tâm Truyền thông tỉnh trong chuyến tác nghiệp tại Vườn quốc gia Bái Tử Long.

Kể về quá trình viết bài liên quan tới những mâu thuẫn giữa cư dân và BQL chung cư Lideco Hạ Long vào năm 2022, nhà báo Hoàng Nga (Phòng Thời sự, Trung tâm Truyên thông tỉnh) nhớ lại: Khi ấy, mâu thuẫn giữa hai bên đã kéo dài, lên tới đỉnh điểm. Người dân đã có rất nhiều đơn kiện lên UBND tỉnh, TP Hạ Long, họ thậm chí còn căng cả băng rôn, biểu ngữ phản đối, BQL chung cư thì cắt nước, cắt điện của cư dân… Cư dân bức xúc, BQL thì không tiếp xúc, gây khó khăn, thậm chí còn viết đơn kiện phóng viên, vì vậy, khi tiếp cận tìm hiểu thông tin rất khó. Chúng tôi phải đi lại nhiều lần, gặp gỡ nhiều người, thu thập rất nhiều chứng cứ, rồi rà soát, đối chiếu về chính sách với các cơ quan liên quan để tìm kiểu cặn kẽ từng vấn đề một. Qua đó mới cho ra kết luận là cách làm của BQL chung cư có nhiều sai phạm, thông qua các bài viết yêu cầu chính quyền vào cuộc để xử lý, đảm bảo quyền lợi chính đáng của cư dân.

Trên chặng đường tác nghiệp, cũng giống như nhà báo Hoàng Nga, các nhà báo chắc chắn đã và sẽ gặp vô vàn những sự việc, tình huống khác nhau, trong đó có những vấn đề đa chiều, phức tạp, đòi hỏi phải chịu khó học hỏi, rèn luyện để tích luỹ kiến thức, kinh nghiệm, tôi rèn bản lĩnh làm nghề. Trong những năm qua, người làm báo Quảng Ninh luôn trăn trở, tìm tòi, trải qua nhiều khó khăn để đưa ra công chúng nhiều bài viết, phóng sự về những vấn đề gai góc, có tính xung đột, dễ gặp phản ứng tiêu cực của những đối tượng bị phản ánh, như sai phạm trong kinh doanh thực phẩm, sản xuất gây ô nhiễm môi trường, không đảm bảo an toàn lao động...

Nói về bản lĩnh của người làm báo, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Nguyễn Chí Thiết phân tích: Người làm báo cần phải có bản lĩnh chính trị và bản lĩnh nghiệp vụ để không bị sai lệch trong định hướng làm nghề. Nghề báo đòi hỏi tính tự chủ cao, phải tự tác nghiệp, tự tìm hiểu và tự chịu trách nhiệm trong làm nghề. Anh viết bài, quan điểm ra sao, chi tiết thế nào, bản thân anh phải chịu trách nhiệm chứ không thể trông chờ vào ai khác. Bởi vậy, nhà báo cần học tập và rèn luyện thường xuyên để có được vốn tri thức tổng hợp, làm sao để ngoài kiến thức chuyên môn ra thì các lĩnh vực xã hội đều phải nắm bắt và hiểu biết trong chừng mực nhất định. Cuộc sống luôn có nhiều thay đổi, mỗi thời mỗi khác, nếu không tự rèn luyện, học tập thường xuyên thì ắt sẽ bị đào thải…

Gánh vác trách nhiệm xã hội

Cho tới nay, gần một năm đã trôi qua kể từ khi cơn bão số 3 năm 2024 đổ bộ, gây thiệt hại nặng nề cho Quảng Ninh. Khi ấy, những người làm báo đứng chân trên địa bàn tỉnh đã có mặt ở mọi trận tuyến phản ánh sinh động, chân thực bức tranh tàn phá khủng khiếp những nơi cơn bão quét qua. Tại Quảng Ninh, có lẽ rừng và biển là thiệt hại nhiều hơn cả, với những người sống nhờ rừng và "thả tiền" xuống biển, nhìn cơ ngơi tan hoang là những nỗi xót xa không thể diễn tả hết bằng lời…

Ông Nguyễn Sỹ Bính (đi trước) - ngư dân được đề cập trong tác phẩm "Đời biển", đã nỗ lực ổn định sản xuất, nuôi trồng thuỷ sản sau cơn bão số 3 năm 2024.

Chính vì thế, các nhà báo đã có nhiều tác phẩm phản ánh, chia sẻ với người dân làm nghề biển sau bão. Trong đó phóng sự “Đời biển” do nhà báo Việt Hoa (Phòng Chuyên đề, Trung tâm Truyền thông tỉnh) cùng các đồng nghiệp thực hiện đã được trao Huy chương Bạc tại Liên hoan Truyền hình toàn quốc năm 2025. Nói về tác phẩm này, nhà báo Việt Hoa chia sẻ: Nhân vật trong “Đời biển” chỉ là một đại diện của những người làm nghề biển ở Quảng Ninh, thậm chí chưa hẳn là người bị thiệt hại nhiều nhất. Cái chung nhất ở họ là sống với biển và chấp nhận thiên tai, mất mát giống như đánh bạc với biển vậy, đau xót lắm mà vẫn nỗ lực để vượt qua, vẫn bám biển không rời, không bỏ... Gắn bó với lĩnh vực nông nghiệp, chúng tôi đã nỗ lực để tuyên truyền kịp thời, đúng thực trạng, cũng như tâm tư, nỗi lòng của bà con sau bão. Tác phẩm khi ra đời cũng góp thêm một tiếng nói về những bất cập chính sách hiện thời và quan trọng hơn là thể hiện được sự đồng cảm, thấu hiểu, sẻ chia với người nông dân trong cơn thiên tai hoạn nạn lớn như thế…

Trước thời điểm cơn bão số 3 năm 2024 - cơn bão lớn nhất trong vòng 30 năm qua đổ bộ vào biển Đông, Quảng Ninh cũng đã từng chịu ảnh hưởng rất nặng nề của đại dịch Covid-19. Và các nhà báo nơi đây đã không ngần ngại xông pha vào vùng dịch, dùng tiếng nói của truyền thông phản ánh toàn diện về các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước, của tỉnh, lan tỏa những việc làm ý nghĩa trong tâm dịch; đồng thời phản bác những thông tin chưa đúng, tin giả gây hoang mang dư luận, góp phần củng cố lòng tin trong nhân dân.

Phóng viên Trung tâm Truyền thông tỉnh tác nghiệp trong đại dịch Covid-19. 

Không chỉ thể hiện trách nhiệm trong thiên tai và dịch bệnh khi mà vấn đề sống còn là cấp thiết, trách nhiệm xã hội vẫn luôn là nền tảng đạo đức của người làm báo nói chung, người làm báo Quảng Ninh nói riêng. Trách nhiệm ấy không chỉ là phản ánh những vấn đề chống tiêu cực, trái chiều, mà còn là nêu bật những tấm gương người tốt, việc tốt, những hành động cao đẹp, đáng ngợi ca. Nói về trách nhiệm xã hội của nhà báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh đòi hỏi các nhà báo trong mọi trường hợp khen cũng như chê đều phải với động cơ trong sáng, khách quan, không thể viết báo vì mục đích vụ lợi, cá nhân, ích kỷ. Như vậy, một nhà báo có trách nhiệm thì dù phản ánh nội dung gì đều cần có ý thức sâu sắc về tác động của từng thông tin mà họ truyền tải, phản ánh chân thực đời sống xã hội, tuyên truyền chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước và khơi dậy những giá trị tốt đẹp trong cộng đồng...

Giờ đây, sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng xã hội đã thay đổi sâu sắc cách thức báo chí vận hành, đồng thời đặt ra nhiều thách thức lớn lao đối với các nhà báo trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội. Nói như TS. Phan Thị Huệ, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Hạ Long, tại Tọa đàm “Người làm báo Quảng Ninh học tập và làm theo phong cách làm báo Hồ Chí Minh trong kỷ nguyên mới”, công nghệ dù có phát triển song không thể hoàn toàn thay thế nhà báo. Bởi lẽ, công nghệ không có trái tim, lí tưởng, mục tiêu, giá trị đạo đức, trách nhiệm xã hội. Và khi người làm báo làm chủ được công nghệ, trong các tác phẩm báo chí được tích hợp giải pháp báo chí số thì sức lan toả, hấp dẫn, độ tin cậy… rất cao. Còn nhà báo Bùi Tiến Cường, Trưởng Phòng Phóng viên VOV Đông Bắc, thì khẳng định: Không phân biệt loại hình, không phân biệt địa lý, chỉ cần trái tim của người làm báo luôn hướng về nhân dân, thì báo chí vẫn sẽ luôn là công cụ mạnh mẽ của sự thật, của niềm tin…  

Ngọc Mai

Nguồn: https://baoquangninh.vn/dao-duc-ban-linh-va-trach-nhiem-xa-hoi-cua-nguoi-lam-bao-hom-nay-3361399.html