Trong đời sống văn hóa của cộng đồng người Khmer Tây Ninh, nghệ thuật múa dân gian không chỉ là phương tiện biểu đạt tín ngưỡng mà còn là “kho báu” tinh thần gắn liền với bản sắc dân tộc.
Một trong những loại hình nghệ thuật tiêu biểu, mang đậm yếu tố trình diễn và triết lý nhân sinh, chính là múa chằn - hình thức vũ kịch sử thi đặc sắc đang được cộng đồng Khmer nơi đây gìn giữ.
Vũ kịch dân gian mang dáng dấp cung đình
Múa chằn, còn gọi là Rôbăm Yeak Roăm, là một hình thức sân khấu hóa dựa trên sử thi Riêm Kê, tương tự truyện Ramayana của Ấn Độ. Đây là loại hình nghệ thuật truyền thống có từ lâu đời trong đời sống văn hóa Khmer, từng phổ biến tại các tỉnh Nam Bộ như Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang và Tây Ninh.
Trong múa chằn, các nghệ sỹ hóa thân thành những nhân vật sử thi như Hoàng tử Prệt Riêm - nhân vật chính quan trọng nhất của vở diễn với tính cách hiền lành nhân hậu; nàng Xây Đa - vợ của Prệt Riêm, một người phụ nữ tài sắc, thủy chung; vua chằn Riếp - nhân vật phản diện có khuôn mặt dữ tợn; khỉ thần Hanuman dũng mãnh, thiện chiến...
Qua trang phục sặc sỡ, đạo cụ biểu trưng và đặc biệt là vũ đạo mang tính hình thể cao, họ thể hiện tính cách nhân vật, cốt truyện và các thông điệp về nhân-quả, thiện-ác, tình yêu và lòng trung thành.
Điểm đặc biệt của múa chằn là không sử dụng mặt nạ như hình thức Lakhol Khol. Thay vào đó, nghệ sỹ biểu đạt cảm xúc bằng nét mặt và hình thể, trong không gian trình diễn mở, kết hợp với âm nhạc truyền thống Pinpeat gồm trống, chiêng, đàn khèn, kèn... tạo nên không khí huyền bí, trang nghiêm nhưng vẫn gần gũi.
Sự kết hợp của nghệ thuật múa, kể chuyện và hóa thân
Mỗi tiết mục múa chằn là một màn trình diễn phức hợp giữa ngôn ngữ cơ thể, kỹ thuật biểu diễn sân khấu và truyền thuyết dân gian.
Từng động tác tay, ánh mắt, bước đi đều được quy chuẩn hóa theo truyền thống, mô phỏng hình tượng con người, thần linh hoặc các loài vật thiêng trong Phật giáo và văn hóa Ấn Độ giáo.
Chẳng hạn, nhân vật vua chằn Riếp thường thể hiện bằng các động tác dứt khoát, mạnh mẽ và có phần dữ tợn. Ngược lại, nàng Xây Đa lại được khắc họa mềm mại, uyển chuyển.
Những màn múa đôi giữa Prệt Riêm và Xây Đa thường giàu cảm xúc, trong khi các phân đoạn chiến đấu với quân chằn hoặc cảnh Hanuman dùng mưu kế lại đòi hỏi kỹ thuật cao và tiết tấu nhanh.
Các nghệ sỹ tham gia múa chằn không chỉ là vũ công, mà còn là người kể chuyện bằng hình thể. Thông qua từng điệu múa, người xem có thể cảm nhận được hành trình vượt qua thử thách, đấu tranh với cái ác và hành trình tìm kiếm công lý, một giá trị xuyên suốt trong văn hóa phương Đông.
Vai trò trong đời sống cộng đồng Khmer Tây Ninh
Múa chằn thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội lớn của người Khmer như Chôl Chnăm Thmây (Tết cổ truyền), lễ Dâng y Kathina, các lễ hội chùa hay ngày hội văn hóa dân tộc.
Không chỉ mang tính giải trí, múa chằn còn là một hình thức giáo dục đạo đức, thể hiện triết lý nhân sinh qua câu chuyện sử thi.
Tại Tây Ninh, nghệ thuật múa Chằn là niềm tự hào của cộng đồng Khmer ở các xã như Trường Tây, Trường Hòa, Long Thành Nam...
Nhiều thế hệ nghệ nhân đã truyền dạy và lưu giữ những điệu múa cổ qua lời kể, hành động, và biểu diễn trong các không gian cộng đồng như nhà chùa, nhà văn hóa dân tộc hoặc sân khấu lễ hội.
Nguy cơ mai một và nỗ lực bảo tồn
Dù mang giá trị văn hóa-nghệ thuật đặc sắc, múa chằn hiện nay đang đối mặt với nguy cơ mai một.
Đặc thù của loại hình này là tồn tại chủ yếu qua truyền miệng, chưa được hệ thống hóa bài bản. Nhiều nghệ nhân lớn tuổi đã rời xa sân khấu, trong khi lớp trẻ ít có cơ hội tiếp cận hoặc không còn hứng thú với loại hình nghệ thuật truyền thống.
Theo Thạc sỹ Ngô Tư Lê - Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Tây Ninh, “Nếu không có chính sách bảo tồn phù hợp, các làn điệu, nhịp trống và động tác đặc trưng sẽ dần biến mất khi nghệ nhân không còn và không có người kế tục.”
Nhận thấy tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh Tây Ninh đã và đang triển khai các chương trình phục dựng, truyền dạy và biểu diễn nghệ thuật múa dân gian của đồng bào Khmer.
Việc gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch, đặc biệt tại các điểm đến như Khu du lịch núi Bà Đen, được xem là giải pháp hiệu quả nhằm phát huy giá trị bản sắc dân tộc trong thời đại hội nhập./.
Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/mua-chan-vu-dieu-su-thi-doc-dao-cua-nguoi-khmer-tay-ninh-post1056003.vnp
![[Ảnh] Thủ tướng Phạm Minh Chính dự lễ khai trương Trung tâm Dữ liệu quốc gia](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/18/b5724a9c982b429790fdbd2438a0db44)
Bình luận (0)