Vinh quang nghề báo (Bài 1): Báo chí - những thách thức

(Baothanhhoa.vn) - Cùng với sự phát triển của xã hội, yêu cầu ngày càng cao của người đọc/người xem/người nghe, đã đặt ra cho báo chí những thách thức về sự chia sẻ thông tin, nâng cao độ tin cậy, phát triển nội dung sáng tạo. Để đi đường dài với nghề, có thêm hướng phát triển trong môi trường nội dung số, điều đó đặt ra những yêu cầu với các các nhà báo và cơ quan báo chí.

Tác nghiệp ở Mường Đeng. Ảnh: Nguyễn Hồng Thủy

Xung kích trong chống tham nhũng, tiêu cực

Đi đầu trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, báo chí không chỉ bảo vệ quyền lợi của Nhân dân; mà còn là tai mắt của Đảng, là cầu nối giữa Đảng với Nhân dân. Thực tiễn ở Việt Nam những năm qua cho thấy, không ít các vụ việc tham nhũng lớn là do báo chí phát hiện, đưa tin, từ đó các cơ quan điều tra mới vào cuộc.

Tuyến bài về cấp sai cho 178 hộ không thuộc diện được hưởng tiền hỗ trợ với tổng số tiền cấp sai hơn 5,4 tỷ đồng ở huyện Lang Chánh (Thanh Hóa) là một ví dụ. Với sự vào cuộc của phóng viên các cơ quan báo chí, và sự quyết liệt trong chỉ đạo, lãnh đạo của các cấp, hội đồng kỷ luật, xử lý kỷ luật bằng hình thức khiển trách đối với 10 cá nhân và kiểm điểm rút kinh nghiệm đối với 22 cá nhân.

Cùng với việc phanh phui những vụ việc tham nhũng, tiêu cực, nhiều nhà báo còn đầu tư tâm sức, dày công nghiên cứu, nhận diện những biểu hiện tiêu cực trong bộ máy công quyền khi mới manh nha để kịp thời có tuyến bài cảnh báo, đi sâu phân tích nguyên nhân tìm giải pháp, “phương thuốc” chữa trị, lấy lại lòng tin của Nhân dân với Đảng, Nhà nước. Ở Thanh Hóa, XDNTM đạt nhiều kết quả. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn không ít lãng phí vì sự máy móc, khô cứng trong tư duy. Trong bài viết “Bê tông hóa tất cả - cách làm NTM “khô cứng” cần nhìn lại” của tác giả Lê Đồng in trên báo Thanh Hóa đã cho thấy những bất cập, lãng phí khi nhiều bờ cây tỏa bóng bị phá đi để xây tường bao ngay tại vị trí cũ; từng hàng chậu bê tông trồng cây cảnh đặt ra tận lòng đường gây mất an toàn giao thông...

Mỗi tác phẩm là kết tinh của tinh thần quả cảm, sự lao động miệt mài, sáng tạo, nghiêm túc, thấm đẫm mồ hôi, công sức của các nhà báo và trên hết đó là tinh thần “dấn thân”, sự dũng cảm. Nhà báo Lại Hoa, Ban Thời sự (VOV1), Đài Tiếng nói Việt Nam chia sẻ khi thực hiện loạt bài “Thuốc nào trị bệnh sợ sai” “Chúng tôi làm việc suốt 3 tháng, có lúc đến tận 10 giờ đêm vẫn cùng nhau nghiên cứu tài liệu, viết đi rồi viết lại, có những bộ, ngành địa phương không hợp tác, thậm chí còn ngăn cản tiếp cận thông tin. Nhưng chúng tôi biết, nếu không có báo chí vào cuộc quyết liệt, tình trạng lãng phí tài sản công đó vẫn không thể có hồi kết, trong khi người dân trông chờ, mong ngóng từng ngày”.

Phía sau những bài viết chống tham nhũng, tiêu cực, vạch trần sự thật đó là rất nhiều khó khăn và thậm chí là vô vàn hiểm nguy luôn rình rập các nhà báo. Đó có thể là những đe dọa bằng vũ lực, khủng bố tinh thần, là sự mua chuộc bằng tiền bạc. Nếu các nhà báo không kiên định, không dũng cảm đi đến cùng sự việc thì cũng khó mà có nổi những bài báo phanh phui sự thật.

Cuộc đua với mạng xã hội

Theo thống kê, hiện cả nước có hơn 400 mạng xã hội (MXH) được phép hoạt động. Tính đến đầu năm 2025, Việt Nam có 76,2 triệu người dùng MXH và mỗi người đều có ít nhất một tài khoản MXH. Nhà báo cũng là người dùng MXH, và họ sử dụng MXH như một kênh tương tác với bạn đọc, mở rộng quan hệ và thu thập thông tin. Đến thời điểm này, hầu hết các cơ quan báo chí đều xây dựng fanpage hoặc có kênh riêng trên youtube lẫn trang riêng trên facebook, tiktok...

Cái lợi lớn mà MXH đem lại cho báo chí truyền thống là cung cấp thêm số lượng người đọc. Bên cạnh đó, MXH chính là nguồn tin cho báo chí. Ví dụ gần nhất là từ tài khoản facebook cá nhân, ông L.Q.N. (Sóc Trăng) đã lên tiếng tố cáo cửa hàng của Công ty C.P. Việt Nam ở huyện Mỹ Xuyên trà trộn lợn bệnh, gà bệnh, có cả mảnh thịt lợn bốc mùi hôi thối được đưa về tiêu thụ không chỉ gây bức xúc dư luận mà còn cho thấy có sự quản lý lỏng lẻo làm mất niềm tin của người tiêu dùng. Từ nguồn thông tin trên facebook cá nhân ấy, các nhà báo đã tiếp tục có những loạt bài, xâu chuỗi vấn đề để đưa thông tin đến bạn đọc, đề nghị các cơ quan chức năng vào cuộc.

Tuy nhiên, áp lực cạnh tranh thông tin, sự dễ dãi về nghiệp vụ, lạm dụng MXH, không ít nhà báo đã đưa thông tin, viết bài với những thông tin chưa được kiểm chứng, sai sự thật. Những bài báo kiểu này có thể thu hút một số độc giả nào đó, song đã làm dài thêm danh sách những sản phẩm báo chí kém chất lượng, làm giảm sút lòng tin của bạn đọc, tự đánh mất vai trò định hướng dư luận của báo chí trước công luận.

Thực tế thời gian qua, đã có không ít những vụ tin giả gây chấn động, hoang mang tột độ cho dư luận cả nước và chỉ được làm sáng tỏ khi cơ quan báo chí vào cuộc. Ở Thanh Hóa, cơ quan chức năng đã xử phạt nhiều trường hợp thông tin sai sự thật trên MXH, gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của tổ chức, cá nhân, hoặc lớn hơn là gây hoang mang dư luận Nhân dân. Cụ thể là sau cơn bão số 4 (tháng 9/2024), không ít tài khoản MXH đã đăng tải hàng loạt hình ảnh cùng thông tin về tình hình mưa bão làm ngập nhà cửa khiến hàng trăm người dân huyện Thạch Thành thiếu đói... Mang theo sự hiếu kỳ, thiếu kiểm chứng, nhiều người đã chia sẻ thông tin trên và kêu gọi từ thiện, những tấm lòng hảo tâm hướng về người dân vùng lũ.

100 năm trước, ngày 21/6/1925, Báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập xuất bản số đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Từ dấu mốc lịch sử đó, đội ngũ báo chí cách mạng Việt Nam đã có một thế kỷ chiến đấu vẻ vang, đồng hành với đất nước và dân tộc, xứng đáng là lực lượng nòng cốt, tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa với những cống hiến xuất sắc trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.

Ngay sau đó, phóng viên của Báo Thanh Hóa, Đài Phát thanh và Truyền hình Thanh Hóa (nay là Báo và Đài phát thanh - truyền hình) cùng nhiều cơ quan báo chí Trung ương thường trú trên địa bàn đã nhanh chóng có mặt tại huyện Thạch Thành, thông tin khách quan tình hình thiệt hại do hoàn lưu bão gây ra. Kết quả là không có một người dân nào bị thương hoặc thiếu đói do mưa bão...

Nhiều vụ tin giả lan truyền trên MXH nhưng đã được chặn đứng bởi báo chí chính thống. Hình ảnh hàng trăm nóc nhà ở thị trấn Quán Lào (Yên Định) được sơn, vẽ cờ Tổ quốc đã từng thu hút sự quan tâm của cộng đồng mạng. Song, thực chất đây chỉ là sản phẩm của công nghệ photoshop. Từ sự việc này, các cơ quan báo chí cũng thông tin đến người dân việc vẽ cờ Tổ quốc ở mái nhà, bức tường, cổng nhà là một cách thể hiện sự yêu nước. Tuy nhiên, sử dụng hình ảnh quốc kỳ cần phải tuân theo những quy định của pháp luật.

Không chỉ đi trước đón đầu, kiểm chứng thông tin từ MXH, báo chí còn phải lan tỏa thông tin chính thống trên MXH và các nền tảng số để không chỉ tiếp cận độc giả dễ dàng hơn, mà còn thúc đẩy sự đổi mới trong cách thức làm báo.

Kinh tế báo chí và việc giữ gìn đạo đức người làm báo

Trong bối cảnh nguồn thu từ quảng cáo bị thu hẹp do các doanh nghiệp chuyển quảng cáo sang các nền tảng MXH, không ít tờ báo, tạp chí đã khoán thu cho phóng viên, trả lương từ phần trăm doanh số hợp đồng tuyên truyền. Vì vậy, để hoàn thành chỉ tiêu kinh tế, nhiều phóng viên, nhà báo đã bất chấp pháp luật, tìm kiếm những sai phạm, tồn tại của các đơn vị, doanh nghiệp để dọa nạt, yêu cầu ký hợp đồng tuyên truyền...

Chính việc này đã làm méo mó thông tin, và nghiêm trọng hơn là đẩy phóng viên, nhà báo vào con đường vi phạm pháp luật. Thực tế vụ việc ở Tạp chí Môi trường và Đô thị là điển hình. Bằng việc gây sức ép, các phóng viên của tạp chí đã yêu cầu nhiều cơ quan, đối tác ký hợp đồng giới thiệu thông tin, tham gia chương trình “Cây chổi vàng”; chương trình vẽ tranh cho thiếu nhi... với các mức tài trợ từ 50 đến 300 triệu đồng. Theo truy tố của Viện Kiểm sát Nhân dân Thái Bình, 44 bị can đã thực hiện hơn 80 lần cưỡng đoạt tài sản của các cá nhân, doanh nghiệp trên khắp cả nước với số tiền hơn 5 tỷ đồng.

Thực tế hiện nay, nguồn thu ở hầu hết các cơ quan báo chí đều giảm. Theo nhà báo Xuân Hùng, Trưởng Văn phòng đại diện Báo Lao Động tại Thanh Hóa cho rằng: Chỉ riêng số lượng báo đặt của chúng tôi tại Thanh Hóa tính sơ bộ ngay trong tháng 7/2025 đã giảm hơn 70%.

Tạo nguồn thu cho báo chí không phải là vấn đề mới, nó là điều kiện tiên quyết của nhiều cơ quan báo chí tồn tại và phát triển. “Miếng bánh” kinh tế cho các cơ quan báo chí ngày càng nhỏ đi đặt ra nhiều sự thay đổi. Làm kinh tế báo chí là hợp pháp, là nhu cầu cần thiết của nền kinh tế và các lĩnh vực xã hội khác, đã được khẳng định trong Luật Báo chí năm 2016. Dù xu hướng nào thì đối tượng mang lại giá trị nguồn thu cho cơ quan báo chí chính là độc giả. Vì thế, phát triển nội dung, gia tăng hàm lượng thông tin, hình thức mới mẻ... cũng là đòi hỏi của độc giả với các sản phẩm báo chí.

Trong hành trình 100 năm, từ khi ra đời trong bão táp cách mạng và thực hiện sứ mệnh cao cả là phục vụ sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước cách mạng, báo chí luôn là tiếng nói của Đảng ta, Nhân dân ta. Truyền thống ấy vừa là điểm tựa, vừa là động lực thôi thúc tinh thần cống hiến của người làm báo hôm nay - thế hệ đang được chứng kiến bước ngoặt lịch sử: Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Bài và ảnh: KIỀU HUYỀN

Nguồn: https://baothanhhoa.vn/vinh-quang-nghe-bao-bai-1-bao-chi-nhung-thach-thuc-252537.htm