Phụ nữ làm khoa học - định kiến vẫn còn dai dẳng
KH-CN từ lâu vốn được xem là lĩnh vực thế mạnh của nam giới. Sự phân công giới mang tính định kiến ấy không chỉ bóp nghẹt sự lựa chọn nghề nghiệp của nữ giới ngay từ những năm tháng ngồi trên ghế nhà trường mà còn tạo ra các rào cản vô hình ngăn cản phụ nữ phát triển sự nghiệp khi bước chân vào các lĩnh vực STEM (KH-CN, kỹ thuật, toán học).
Thực trạng này đã được TS. Vũ Tuấn Anh - Trưởng khoa truyền thông và văn hóa đối ngoại, Học viện Ngoại giao đề cập tới tại Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Phụ nữ với 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam” do Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Việt Nam phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức hưởng ứng kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.
Theo TS. Vũ Tuấn Anh, tại Việt Nam, phụ nữ cũng ngày càng khẳng định vai trò trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Theo thống kê của Bộ KH&CN năm 2022, trong tổng số các nhà khoa học, phụ nữ chiếm khoảng 44% - một tỷ lệ cao so với mặt bằng khu vực Đông Nam Á. Điều này cho thấy lực lượng nữ trí thức đang dần trở thành một bộ phận chủ chốt trong hoạt động nghiên cứu, giảng dạy và đổi mới sáng tạo.
Tuy nhiên cũng theo TS. Vũ Tuấn Anh: “Thông tin từ Hội LHPN Việt Nam năm 2024 đã và đang cho thấy, phụ nữ thường chiếm tỷ lệ thấp trong các vị trí lãnh đạo phòng, ban nghiên cứu; tỷ lệ đứng tên chủ nhiệm đề tài cấp Nhà nước mới chỉ khoảng 25%. Ngoài ra, gánh nặng kép về gia đình và định kiến giới vẫn là những rào cản khiến phụ nữ khó toàn tâm theo đuổi con đường khoa học lâu dài”.
Báo chí, truyền thông - công cụ thay đổi nhận thức mạnh mẽ
Nếu như trong quá khứ, truyền thông từng góp phần duy trì định kiến giới thông qua hình ảnh lệch lạc, thì trong thời đại số, nó lại trở thành công cụ sắc bén nhất để thay đổi nhận thức xã hội.
Sự phát triển của các chiến dịch truyền thông toàn cầu đã thổi làn gió mới vào phong trào bình đẳng giới trong KH-CN. Chiến dịch #WomenInSTEM, #SheCanSTEM hay #GirlsWhoCode đã lan tỏa rộng rãi thông điệp: “Phụ nữ có thể và đang làm chủ công nghệ”. Tại Việt Nam, một trong những chương trình tiêu biểu là “Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học” do Hội LHPN Việt Nam và UNESCO tổ chức từ năm 2009.
Sự kiện này không chỉ tôn vinh các nhà khoa học nữ có nhiều đóng góp mà còn truyền thông mạnh mẽ trên các phương tiện đại chúng, góp phần thay đổi nhận thức xã hội về vai trò của phụ nữ trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Ví dụ, năm 2021, chiến dịch truyền thông xoay quanh lễ trao giải đã thu hút hơn 1 triệu lượt tiếp cận trên các nền tảng số của Bộ KH&CN và hơn 50 bài báo phản ánh sâu sắc chân dung các nhà khoa học nữ.
Một chiến dịch nổi bật khác là chương trình “Phụ nữ khởi nghiệp” do Hội LHPN Việt Nam triển khai từ năm 2017 đến nay. Đây là một trong những hoạt động trọng tâm của Đề án “Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017 - 2025” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Thông qua các cuộc thi khởi nghiệp, các hoạt động truyền thông trên mạng xã hội, phóng sự truyền hình và tài liệu ảnh, chiến dịch đã tạo diễn đàn cho phụ nữ thể hiện năng lực sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và kỹ thuật số. Năm 2023, chương trình đã ghi nhận hơn 2.000 ý tưởng tham gia, trong đó hơn 30% là các dự án có yếu tố đổi mới công nghệ và phần lớn được giới thiệu rộng rãi qua các kênh báo chí địa phương và trung ương.
Từ các ví dụ trên, theo TS. Vũ Tuấn Anh, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chuyển đổi số, truyền thông đại chúng không chỉ là kênh thông tin mà còn là công cụ định hướng xã hội, thúc đẩy bình đẳng giới và nâng cao vị thế của nữ giới trong nghiên cứu, đổi mới sáng tạo.
“Báo chí có khả năng thay đổi nhận thức xã hội bằng cách phá vỡ các định kiến giới tồn tại lâu đời trong lĩnh vực KH-CN. Việc truyền thông về các thành tựu KH-CN của phụ nữ, các câu chuyện vượt qua rào cản giới và những sáng kiến thúc đẩy bình đẳng trong nghiên cứu giúp công chúng hiểu rằng năng lực khoa học không phụ thuộc vào giới tính, mà là kết quả của sự cống hiến và sáng tạo.
Cạnh đó, báo chí cũng là kênh giám sát và phản biện chính sách, từ đó tạo áp lực xã hội nhằm cải thiện môi trường làm việc và nghiên cứu cho phụ nữ trong lĩnh vực KH-CN. Thông qua việc phản ánh thực trạng bất bình đẳng giới, thiếu chính sách hỗ trợ, phân biệt trong cơ hội tiếp cận đề tài hoặc vị trí lãnh đạo, báo chí góp phần thúc đẩy hành động từ các cơ quan quản lý”, TS. Vũ Tuấn Anh phân tích.
Giải pháp tăng sự hiện diện của phụ nữ trong KH-CN thông qua truyền thông
Chia sẻ về giải pháp tăng sự hiện diện của phụ nữ trong KH-CN thông qua truyền thông, TS. Vũ Tuấn Anh nêu quan điểm cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, cả ở cấp chính sách, cơ sở báo chí lẫn các tổ chức khoa học. Cụ thể: Thứ nhất, cần phát triển chiến lược truyền thông dài hạn về phụ nữ và KH-CN. Các cơ quan truyền thông cần được định hướng xây dựng chiến lược truyền thông dài hạn, đa dạng, có hệ thống nhằm thúc đẩy hình ảnh tích cực về phụ nữ trong khoa học. Thứ hai, tăng cường đào tạo phóng viên và biên tập viên về bình đẳng giới. Bộ KH&CN có thể tổ chức các khóa tập huấn, biên soạn cẩm nang hướng dẫn báo chí viết về giới và KH-CN. Điều này giúp tránh tình trạng thông tin rập khuôn, sáo rỗng hoặc củng cố định kiến giới trong quá trình truyền thông.
Thứ ba, khuyến khích các nhà khoa học nữ tham gia truyền thông thông qua việc khuyến khích và đào tạo phụ nữ làm khoa học về kỹ năng phát ngôn, trình bày kết quả nghiên cứu, viết bài phổ biến khoa học hoặc tham gia các diễn đàn truyền thông. Thứ tư, xây dựng mạng lưới truyền thông - khoa học - tổ chức xã hội. Các mạng lưới này có thể cùng tổ chức giải báo chí, sự kiện truyền thông khoa học, diễn đàn công khai về giới và KH-CN.
Và đặc biệt theo TS. Vũ Tuấn Anh, cần lồng ghép các chỉ tiêu và hoạt động truyền thông về bình đẳng giới trong KH-CN vào Chiến lược quốc gia phát triển KH-CN. “Để việc quy định tỷ lệ tin bài, thời lượng phát sóng hoặc ngân sách truyền thông dành cho chủ đề phụ nữ và KH-CN trong các chương trình mục tiêu quốc gia sẽ tạo ra sự bảo đảm thể chế để vấn đề này không bị xem nhẹ hoặc bị gián đoạn”, TS. Vũ Tuấn Anh nhấn mạnh.
Nguồn: https://baophapluat.vn/vai-tro-cua-bao-chi-trong-thay-doi-nhan-thuc-xa-hoi-ve-phu-nu-trong-khoa-hoc-cong-nghe-post551862.html
Bình luận (0)