Những bài học không bao giờ cũ

Cuốn hồi ký đặc biệt

Năm 1995, khi nước Mỹ vẫn còn chia rẽ sâu sắc về cuộc chiến tranh Việt Nam, Robert S. McNamara - cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ dưới thời Tổng thống Kennedy và Johnson - đã có quyết định táo bạo: Xuất bản hồi ký về cuộc chiến mà ông từng là kiến trúc sư chính. Ngay trong lời mở đầu, McNamara thừa nhận: "Đây là cuốn sách tôi định không bao giờ viết ra". Chính nỗi day dứt về trách nhiệm lịch sử và mong muốn thế hệ sau đừng lặp lại sai lầm đã thôi thúc ông viết nên tác phẩm này.

Với 11 chương và phần phụ lục, cuốn hồi ký của McNamara tái hiện toàn cảnh sự can dự của Mỹ vào Việt Nam từ đầu thời Tổng thống Kennedy đến giai đoạn chiến tranh leo thang không thể kiểm soát. Bằng giọng văn vừa sắc lạnh như một báo cáo chính sách, vừa mang theo sức nặng của sự dằn vặt lương tri, McNamara không chỉ kể lại các sự kiện mà còn dũng cảm phân tích những sai lầm chiến lược, thừa nhận rằng nhiều quyết định của giới cầm quyền Mỹ đã dẫn đến hậu quả thảm khốc cho cả hai bên. "Chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp”, McNamara thú nhận. Ông nhấn mạnh rằng những sai lầm trong chiến tranh không chỉ xuất phát từ việc thiếu thông tin mà còn do sự tự tin thái quá và thiếu hiểu biết về lịch sử, văn hóa, ý chí thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam. “Chúng ta không nhận ra giới hạn của vũ khí hiện đại khi đối đầu với một đất nước tuy nhỏ bé nhưng kiên cường và khao khát giành độc lập, thống nhất” - McNamara viết.

Khi xuất bản lần đầu vào năm 1995, cuốn sách "Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam" đã gây ra những phản ứng trái chiều từ dư luận Mỹ. Một bộ phận đánh giá cao sự chân thành trong việc thừa nhận sai lầm của McNamara - điều hiếm thấy ở các chính trị gia Mỹ. Tuy nhiên, nhiều nhà phê bình cho rằng ông McNamara chưa thực sự đối diện với nỗi đau mà chiến tranh gây ra. Nhà báo David Halberstam viết: "McNamara đã cố gắng biện minh cho những quyết định sai lầm của mình, nhưng ông không thực sự đối diện với nỗi đau mà chiến tranh đã gây ra cho hàng triệu người Việt Nam và cả người Mỹ". Tương tự, nhà sử học George Herring nhận định: "Những lời xin lỗi của ông dường như không đủ để bù đắp cho những mất mát mà chiến tranh đã gây ra".

Thông điệp cho thế hệ hôm nay

Dù vẫn còn nhiều tranh cãi, nhưng cuốn hồi ký của cựu Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ là tài liệu quý giá để hiểu rõ hơn về những quyết định đã định hình lịch sử Mỹ và Việt Nam trong thế kỷ XX. Hơn thế, nó mang tính chất phản tỉnh sâu sắc về chiến tranh, nhắc nhở về tầm quan trọng của hòa bình và sự cần thiết phải học hỏi từ quá khứ.

Điểm mới trong lần xuất bản này chính là sự xuất hiện hậu nhân của 2 nhân vật lừng lẫy ở hai bên chiến tuyến. Craig McNamara - con trai tác giả và Võ Hồng Nam - con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng viết lời tựa, tạo ra thông điệp hòa giải mạnh mẽ. "Cuốn sách không phải là lời biện hộ, càng không phải một bản cáo trạng. Đó là sự đối diện của lương tâm, là mong muốn tìm tới tận cùng căn nguyên cuộc chiến để trả lời câu hỏi về đúng - sai và dũng cảm mở ra cơ hội hòa giải", ông Võ Hồng Nam nhận định. Trong khi đó, Craig McNamara hy vọng thông qua cuốn sách, người Mỹ và người Việt Nam có thể nhìn lại quá khứ một cách thấu đáo và cùng nhau hàn gắn những vết thương của chiến tranh. Hơn hết, ông muốn thế hệ hôm nay thấu hiểu bài học sâu sắc mà cha ông (Robert S.McNamara) đã phải trả giá rất đắt mới có thể đúc rút được: "Một trong những bài học quan trọng nhất chính là: Những người nắm quyền ra quyết định, ngay cả những nhà lãnh đạo thiện chí nhất, vẫn có thể đưa ra những quyết định sai lầm, dẫn đến những tổn thất nhân sinh dai dẳng và không thể đong đếm", Craig McNamara chia sẻ.

Trong bối cảnh thế giới hiện tại với nhiều xung đột và căng thẳng, những bài học mà McNamara chia sẻ trong cuốn hồi ký "Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam" vẫn có giá trị thiết thực. Cuốn sách nhắc nhở các nhà lãnh đạo về tầm quan trọng của việc hiểu biết văn hóa, tôn trọng đối phương và tránh những quyết định dựa trên sự kiêu ngạo hay thiếu thông tin. Những bài học từ quá khứ ấy thực sự không bao giờ cũ.

THÀNH NGUYỄN

Nguồn: https://baokhanhhoa.vn/van-hoa/202507/nhung-bai-hoc-khong-bao-gio-cu-3871924/