Khu thương mại tự do sẽ là động lực mới cho TP.HCM

Tạo cú hích phát triển đa dạng

Theo đề án nghiên cứu Khu thương mại tự do tự do (Free Trade Zone - FTZ) của Sở Công thương TP.HCM, TP quy hoạch 4 FTZ gắn với cảng biển, đường sắt, cửa khẩu gồm Cần Giờ, khu vực gần cảng biển Cái Mép Hạ, P.An Bình và xã Bàu Bàng (thuộc địa bàn tỉnh Bình Dương cũ).

TP.HCM cần thiết phải có khu thương mại tự do để tạo cú hích phát triển đa dạng

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

TS Huỳnh Thanh Điền (Trường ĐH Nguyễn Tất Thành) phân tích: Sau sáp nhập, TP.HCM có hạ tầng giao thông, công nghiệp và logistics phát triển hàng đầu cả nước. Đây vừa là lợi thế nhưng cũng đồng thời tạo áp lực đòi hỏi TP phải phát huy vai trò dẫn dắt vùng, xứng đáng với vị thế "siêu đô thị" mà T.Ư đã giao phó. Để làm được điều đó, TP cần định vị lại vai trò là trung tâm chủ trì chuỗi giá trị sản xuất công nghiệp vùng, từ khâu thiết kế, sản xuất đến xuất khẩu. Từ đó, TP sẽ tạo sức lan tỏa phát triển ra các địa phương trong vùng như Đông Nam bộ, ĐBSCL... Đây phải là định hướng xuyên suốt trong chiến lược phát triển của TP, với mục tiêu cuối cùng là hình thành một chuỗi giá trị công nghiệp vùng vững mạnh.

"Hình thành FTZ được coi như một phần quan trọng trong chiến lược công nghiệp mới, cần nhanh chóng thực hiện để kết nối với Trung tâm tài chính quốc tế (IFC). Thực chất đây là định hướng từ rất lâu của TP nhưng mãi chưa làm được. Bối cảnh hiện nay đã thay đổi, chúng ta không đặt nặng vấn đề ưu đãi thuế vì hiện tại VN đã ký hầu hết các hiệp định kinh tế, định hướng tới 2030 thuế suất về 0%. Tuy nhiên, đây sẽ là khu được ưu tiên hạ tầng, ưu đãi phí để doanh nghiệp (DN) các nước vào làm ăn, trung chuyển hàng hóa dễ dàng như ở chính đất nước họ. Mình có lợi thế mà không làm thì họ chuyển qua Singapore. Giờ Singapore đang bão hòa, nếu không tận dụng làm nhanh để "giành khách" thì ta sẽ lại lỡ cơ hội", TS Huỳnh Thanh Điền nhìn nhận.

PGS-TS Trần Hoàng Ngân (đại biểu Quốc hội) tính toán: Để đạt mức tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn tới (bắt đầu bằng 10%), TP.HCM cần 8% dựa vào huy động vốn đầu tư tư nhân, đầu tư nước ngoài; 2% còn lại nằm ở việc vận hành, khai thác Trung tâm tài chính quốc tế, FTZ, cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ gắn với khu đô thị lấn biển. Đồng thời, tận dụng các động lực tăng trưởng mới trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, công nghiệp văn hóa. Nhìn trên cơ cấu này, FTZ đóng góp trực tiếp vào nhóm 2% tăng trưởng nhưng đồng thời cũng đóng vai trò quan trọng giúp TP.HCM đạt được 8% huy động vốn.

Ông Ngân lý giải: Trong các năm 2017, 2018, 2019, TP.HCM dễ dàng đạt tăng trưởng 8% dựa trên các động lực truyền thống, lúc này tổng vốn đầu tư xã hội chiếm 33%. Tuy nhiên, từ khi diễn ra đại dịch Covid-19, tổng vốn đầu tư xã hội của TP tụt giảm rất sâu. Hiện nay để đạt mức tổng vốn đầu tư xã hội 33% như năm 2019, TP cần huy động khoảng 660.000 tỉ đồng cho năm 2025. Do đó, TP.HCM cần một cú hích để thu hút vốn đầu tư xã hội, làm cơ sở nắm chắc 8% tăng trưởng, mà FTZ sẽ là công cụ hữu hiệu nhất. FTZ thế hệ mới sẽ tạo cú hích phát triển đa dạng các lĩnh vực kinh tế mũi nhọn. Mục tiêu là thu hút mạnh mẽ nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước, đẩy mạnh hội nhập quốc tế trên các lĩnh vực công nghệ sản xuất tiên tiến, dịch vụ thương mại chất lượng cao, đổi mới sáng tạo đột phá, du lịch hấp dẫn, bất động sản tiềm năng và y tế hiện đại. Trong bối cảnh cạnh tranh giữa các siêu đô thị ngày càng gay gắt, cộng thêm những diễn biến khó lường về kinh tế, chính trị trên thế giới tác động mạnh tới DN xuất khẩu và cả khối FDI, thì chỉ có FTZ mới giúp TP.HCM tham gia trực tiếp được vào chuỗi giá trị phân phối toàn cầu và thu hút đầu tư mạnh mẽ.

Theo các chuyên gia, khu thương mại tự do sẽ tạo cú hích phát triển cho TP.HCM nhưng cần được quy hoạch bài bản, tránh dàn trải. ẢNH: ĐỘC LẬP

"Có thể thấy rõ thành công từ thí điểm FTZ đầu tiên ở Thượng Hải (SHFTZ, Trung Quốc) thành lập tháng 9.2013. Sau hơn 10 năm, SHFTZ đã trở thành mô hình kinh tế đổi mới tiêu biểu, góp phần đưa quy mô kinh tế Thượng Hải ngày càng mở rộng và giúp thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài lớn. Tính đến cuối năm 2022, tổng cộng có 84.000 DN mới đã được thành lập tại SHFTZ. Riêng khu mới Phố Đông đã thu hút tới 18.691 dự án đầu tư nước ngoài mới, với số vốn đăng ký lũy kế đạt 217,2 tỉ USD. Quy mô thương mại hàng hóa tăng từ 207,6 tỉ USD năm 2013 lên 340,5 tỉ USD vào năm 2022. Trung Quốc đến nay có 22 khu tương tự. TP.HCM hiện đang sở hữu đầy đủ lợi thế, cần nhanh chóng hình thành FTZ thế hệ mới để tạo sức bật kinh tế trong giai đoạn tăng trưởng mới", PGS-TS Trần Hoàng Ngân nhấn mạnh.

Không nên cộng gộp FTZ cho TP.HCM mới

Khẳng định tầm quan trọng và tính cấp bách của FTZ, song PGS-TS Trần Hoàng Ngân cho rằng với quy mô kinh tế, diện tích và lợi thế hiện nay, TP.HCM trong giai đoạn 2026 - 2030 chỉ nên thành lập khoảng 2 FTZ. Trong đó, cần ưu tiên nhất là khu vực gần cảng biển Cái Mép Hạ bởi khu thương mại tự do Cái Mép Hạ có cảng biển nước sâu Cái Mép - Thị Vải kết nối với Cảng hàng không quốc tế Long Thành (Đồng Nai). Nếu làm đồng bộ sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh, tạo động lực mới trong thu hút đầu tư thế hệ mới trên hành lang kinh tế Đông - Tây từ Mộc Bài đến Cái Mép - Thị Vải. Cùng với đó, Cần Giờ và Cái Mép - Thị Vải cũng đã được định hướng trở thành một cụm cảng biển nước sâu mang tầm khu vực và quốc tế. Vì vậy, có thể gộp quy hoạch 2 FTZ của Cần Giờ và Cái Mép Hạ thành một, hình thành khu FTZ chiến lược hoàn thiện hạ tầng logistics toàn vùng Đông Nam bộ. Về phía địa bàn Bình Dương trước đây, nếu cần thiết cũng chỉ nên gộp lại thành 1 FTZ gắn với các khu công nghiệp. "Quan trọng nhất là phải xây dựng được một thể chế cho siêu đô thị TP.HCM. Trước mắt, Chính phủ cần nâng cấp hoàn thiện thêm những cơ chế đặc thù cho Nghị quyết 98, trong đó có cơ chế đặc biệt cho khu thương mại tự do thế hệ mới. Những cơ chế đã được thông qua cho Đà Nẵng, Hải Phòng cần được nghiên cứu để sớm áp dụng cho TP.HCM", PGS-TS Trần Hoàng Ngân đề xuất.

TS Huỳnh Thanh Điền cũng chung quan điểm nên gộp quy hoạch các khu FTZ thành một khu cho TP.HCM mới, không thể cộng cơ học quy hoạch của từng tỉnh, thành cũ thành 4 khu FTZ cho TP mới. Ông phân tích: Trước đây do mỗi tỉnh, thành phát triển độc lập, nguyên tắc là phải quy hoạch toàn diện từ đầu vào sản xuất tới phân phối, đầu ra; phải có đầy đủ hết các lĩnh vực thương mại, dịch vụ, logistics, công nghiệp… nên địa phương nào cũng muốn có 1 khu FTZ để thu hút đầu tư. Tuy nhiên, nguyên tắc cốt lõi của chủ trương sáp nhập tỉnh, thành là quy hoạch lại không gian theo hướng phân vai cụ thể, liên kết chặt chẽ để phát huy lợi thế của từng vùng. Đơn cử với TP.HCM, hiện nay, thực trạng sản xuất công nghiệp còn trùng lắp, thiếu đồng bộ và chưa có quy hoạch tích hợp. Vì vậy, TP nên chuyển toàn bộ sản xuất công nghiệp quy mô lớn về khu vực Bình Dương cũ; việc nghiên cứu phát triển, thiết kế thì TP.HCM (cũ) làm; xuất khẩu, dịch vụ logistics thì giao cho Bà Rịa-Vũng Tàu (cũ). Lõi công nghiệp này sẽ tạo sức lan tỏa của vùng. Với việc phân vai rõ ràng như vậy, TP.HCM mới chỉ cần 1 khu FTZ nằm ở khu vực có cảng biển nước sâu thuận lợi như Cái Mép Hạ. Vai trò trung chuyển của cảng Cần Giờ sẽ được tích hợp vào đây thành cụm cảng quốc tế mạnh. Đồng thời, quy hoạch lại hạ tầng theo liên kết chuỗi này, để hàng hóa từ Bình Dương được vận chuyển về FTZ cũng như kết nối vùng lõi TP.HCM với Bà Rịa-Vũng Tàu một cách thuận lợi nhất. Còn nếu vẫn giữ nguyên quy hoạch làm tới vài FTZ tại một TP thì sẽ rất lãng phí.

Đi sau "chơi lớn", VN cần thử nghiệm những cơ chế chưa từng có trên thế giới

Báo cáo của Sở Công thương TP.HCM cho biết việc triển khai nghiên cứu các đề án FTZ nhận được sự quan tâm và hỗ trợ của các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài như DP World, Vingroup, Liên doanh Geleximco... Tuy nhiên, đề án đang gặp một số khó khăn như các quy định pháp luật chưa hoàn thiện; chưa có chính sách đặc thù. Bên cạnh đó, công tác xây dựng chính sách riêng đặc thù gặp khó khăn do chưa phù hợp với các quy định hiện hành như chính sách miễn giảm thuế; ưu đãi đầu tư, đất đai… Do đó, Sở đề xuất bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù áp dụng trong FTZ vào các cơ chế chính sách đặc thù chưa có trong Nghị quyết 98. Chính sách ưu đãi theo hướng mở, linh hoạt, đa dạng, tạo động lực để thu hút nhà đầu tư, thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh tại các FTZ.

Chuyên gia kinh tế tài chính, TS Nguyễn Trí Hiếu nhận định VN chưa có FTZ nên việc đầu tiên cần làm là phải xây dựng khung pháp lý. Phải định nghĩa rõ thế nào là FTZ? Các loại hàng hóa nào được giao dịch trong nội khu và miễn giảm thuế ra sao? Hàng hóa có thể được miễn thuế trong nội khu nhưng khi giao thương với bên ngoài thì sẽ chịu thuế như thế nào? Một vấn đề khác thường được nhà đầu tư quan tâm là chính sách ngoại hối, các loại tiền tệ được giao dịch trong FTZ là gì?… Khi có khung pháp lý chung, các địa phương sẽ dựa trên đó để tính toán xem mình có phù hợp hay có lợi thế nào để thành lập FTZ mà thu hút được nhà đầu tư tham gia...

"FTZ là vấn đề hoàn toàn mới ở VN nên cần phải có khung pháp lý cụ thể, rõ ràng. Không thể để mỗi địa phương lại đề xuất một cơ chế riêng biệt khác nhau, tạo ra sự bất nhất về chính sách ngay tại VN. Việc xây dựng khung pháp lý cần mạnh dạn đưa các cơ chế thử nghiệm (sandbox) về tài chính, nhân sự, cơ chế quản lý… trong thời gian 1 - 2 năm. Sau đó, tổng kết và rút kinh nghiệm điều chỉnh phù hợp thực tế của VN để đưa ra chính thức. Bởi dù nhiều nước đã có FTZ nhưng không thể hoàn toàn bê nguyên các cơ chế áp dụng vì VN có những điều kiện riêng", TS Nguyễn Trí Hiếu chia sẻ.

TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và quản lý Fulbright, cũng cho rằng mô hình FTZ có thể trở thành một "phòng thí nghiệm thể chế" hữu hiệu, ở đó cho phép thử nghiệm các chính sách mới trong một phạm vi được kiểm soát, trước khi mở rộng ra phạm vi quốc gia. VN cần dám nghĩ lớn, thử nghiệm những cơ chế chưa từng có trên thế giới, từ chính sách thu hút nhân tài quốc tế, ưu đãi tài chính đến ứng dụng công nghệ số trong quản lý. Ông đề xuất: Chính phủ cần xây dựng một hệ thống chính sách toàn diện, có tính đột phá và phù hợp với bối cảnh hội nhập quốc tế. Đầu tiên là áp dụng cơ chế ưu đãi tài chính và hỗ trợ mang tính chiến lược. VN cần chuyển hướng từ "ưu đãi thuế" sang "hỗ trợ tài chính trực tiếp". Có thể thành lập các quỹ hỗ trợ đầu tư chiến lược (SIPF) để trợ cấp tài chính trực tiếp cho các tập đoàn đa quốc gia bị ảnh hưởng bởi cơ chế thuế tối thiểu toàn cầu.

Ngoài ra, VN vẫn có thể duy trì một số ưu đãi gián tiếp như miễn thuế nhập khẩu nguyên vật liệu, linh kiện, máy móc phục vụ sản xuất xuất khẩu; thực hiện chính sách thuế linh hoạt cho các lĩnh vực thương mại điện tử, logistics xuyên biên giới; cho phép thử nghiệm các mô hình tài chính mới như quỹ đầu tư tư nhân, sandbox cho fintech, tiền kỹ thuật số hoặc miễn, giảm tiền thuê đất và hạ tầng dài hạn, kết hợp với cam kết rõ ràng về ổn định chính sách và bảo hộ đầu tư. Đi cùng với đó là môi trường pháp lý linh hoạt và thể chế tiên tiến. Cần mạnh dạn cắt giảm tối đa thủ tục hành chính, áp dụng mô hình một cửa tại chỗ để xử lý toàn bộ thủ tục đầu tư, đất đai, xuất nhập khẩu… Đặc biệt, cần áp dụng cơ chế "sandbox thể chế", cho phép thử nghiệm các chính sách chưa từng có trong các lĩnh vực như tài chính số, ngân hàng số; công nghệ cao, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn; logistics thông minh và dịch vụ xuyên biên giới; các mô hình kinh tế chia sẻ và nền tảng số. Kế đến là xây dựng chính sách thu hút nhân tài mang tính cạnh tranh quốc tế, như áp dụng chính sách visa đặc biệt và cư trú dài hạn cho nhà đầu tư, chuyên gia, kỹ sư, lao động kỹ thuật cao; thực hiện cơ chế trả lương theo thị trường, không bị ràng buộc bởi khung lương hành chính nhà nước.

Không cần nhiều khu thương mại tự do

Khu thương mại tự do là mô hình kinh tế ưu việt, song cần tránh xu hướng dàn trải. Việc tỉnh, thành nào cũng đề xuất thành lập FTZ có thể dẫn đến phân tán nguồn lực, trùng lắp chức năng, cạnh tranh không lành mạnh và suy giảm hiệu quả đầu tư. Ngay như TP.HCM đang trên quá trình trở thành siêu đô thị sau khi sáp nhập thì cũng chỉ cần tập trung xây dựng một FTZ đi vào hoạt động hiệu quả là sẽ tạo ra động lực phát triển mới cho TP trong tương lai.

TS Nguyễn Trí Hiếu

Đề án quy hoạch 4 khu thương mại tự do tại TP.HCM

1. Khu thương mại tự do Cần Giờ tại xã Bình Khánh đã được quy hoạch theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Dự án có quy mô khoảng 1.000 - 2.000 ha gắn với cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và vịnh Gành Rái.

2. Khu thương mại tự do Cái Mép Hạ cũng đã được phê duyệt quy hoạch, có quy mô tương đương hơn 3.700 ha được phân thành 3 khu chức năng với 8 phân khu.

3. Khu thương mại tự do Bàu Bàng (trước đây là H.Bàu Bàng, tỉnh Bình Dương) đã được quy hoạch, có vị trí gắn với trục kết nối cảng Cái Mép - Thị Vải và cửa khẩu Mộc Bài, Tây Ninh.

4. Khu thương mại tự do P.An Bình thuộc địa bàn tỉnh Bình Dương cũ. Nơi này gần cảng cạn Sóng Thần và kết nối thuận lợi tới cảng Cái Mép - Thị Vải, cửa khẩu Mộc Bài. Quy mô 100 ha, phục vụ cả vận tải đường bộ lẫn đường sắt quốc tế.

Nguồn:https://thanhnien.vn/khu-thuong-mai-tu-do-se-la-dong-luc-moi-cho-tphcm-185250817214811538.htm