Dạy học không thể quá lệ thuộc vào một bộ sách giáo khoa

SÁNG TẠO, TỰ CHỦ CỦA GIÁO VIÊN KHÔNG LỆ THUỘC VÀO SỐ BỘ SÁCH GIÁO KHOA

Bà Hà Ngọc Thủy, Phó hiệu trưởng Trường THCS-THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm (Hà Nội), cho rằng quan niệm về sách giáo khoa (SGK) cần thay đổi. SGK nên hiểu là tài liệu tham khảo để giáo viên (GV) dạy theo chương trình chứ SGK không phải pháp lệnh.

Dạy học không thể quá lệ thuộc vào một bộ sách giáo khoa - Ảnh 1. — Quan niệm về sách giáo khoa cần thay đổi. Sách giáo khoa là tài liệu tham khảo để giáo viên dạy theo chương trình chứ không phải pháp lệnh

Đổi mới đánh giá tiết dạy theo chương trình chứ không bám SGK

Gần đây, khi trả lời cử tri về kiến nghị cần quay về chỉ có một bộ SGK thống nhất cả nước như trước kia để không ảnh hưởng tới việc HS chuyển trường, sáp nhập tỉnh…, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn giải thích SGK khác nhau chỉ khác ở ngữ liệu, cách thức thể hiện và phương pháp dạy học đối với từng nội dung nhưng phải đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình. Vì vậy, khi HS dùng SGK khác nhau cũng không bị ảnh hưởng về nội dung kiến thức và yêu cầu cần đạt.

Có đại biểu Quốc hội từng đặt vấn đề khi giám sát về thực hiện đổi mới chương trình, SGK liên quan đến việc vận hành nhiều bộ SGK, rằng: "Nếu SGK chỉ là tài liệu tham khảo, vậy cơ quan quản lý của ngành giáo dục đã thực hiện triệt để theo tinh thần đổi mới khi có nhiều bộ SGK hay chưa, HS có thể đến lớp và học cuốn SGK bất kỳ trong các cuốn SGK mà Bộ GD-ĐT phê duyệt hay vẫn phải phụ thuộc vào SGK mà nhà trường lựa chọn và việc dạy học vẫn bám vào SGK ấy?".

Có lẽ đó là điều chính các cơ quan quản lý giáo dục cũng chưa ai dám khẳng định khi áp các quy định về lựa chọn SGK như hiện nay. Về mặt nguyên tắc, lẽ ra SGK sau khi được Bộ GD-ĐT tổ chức thẩm định, Bộ trưởng ban hành quyết định phê duyệt từng cuốn SGK thì SGK ấy đã đạt yêu cầu ở mức cao nhất, và quyền chọn SGK sẽ là của người dạy, người học chứ không phải là UBND cấp tỉnh quyết định như hiện nay.

Vì thế, không ít ý kiến cho rằng Bộ GD-ĐT cần xây dựng hành lang pháp lý và chính sách đồng bộ thực sự cởi trói cho nhà giáo. Bộ ban hành các hướng dẫn cụ thể về kiểm tra, đánh giá theo chương trình mới để thống nhất thì người dạy mới dám tự chủ, thoát ly SGK để dạy theo chương trình.

Đối với bồi dưỡng và đổi mới đánh giá tiết dạy cho GV theo hướng bám vào chương trình chứ không bám SGK, đối tượng phải hiểu rõ vấn đề này trước tiên là lãnh đạo nhà trường và quản lý giáo dục ở cấp xã, cấp tỉnh.

Theo bà Thủy, các trường và thầy cô nếu có thể thì không nên lựa chọn một bộ SGK duy nhất mà có thể tham khảo, tận dụng song song nhiều bộ. Bởi chất lượng đến từ giáo dục chứ không phải là lựa chọn bộ sách nào.

Theo bà Thủy, kinh nghiệm từ Trường THCS-THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm cho thấy để dạy học không phụ thuộc SGK, nhà trường đã chủ động nghiên cứu chương trình. Trong đó, nhà trường cụ thể hóa những nội dung và phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của người học. Đó là tổ chức dạy theo hướng mở và tạo điều kiện cho học sinh (HS) tham gia quá trình xây dựng bài học theo cách HS đóng vai là thầy cô, phát huy hứng thú, hợp tác nhóm và năng lực sử dụng công nghệ thông tin nhạy bén.

Bên cạnh đó, việc tập huấn, bồi dưỡng GV về phương pháp, nội dung giảng dạy cũng là vấn đề cần được các trường coi trọng. Trong đó, việc tập huấn cho GV căn cứ vào chương trình thay vì dựa vào SGK như trước đây khi chưa có chương trình tổng thể.

Gần đây, khi tranh luận về việc nhiều hay một bộ SGK nổi lên, GS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục VN, cho rằng sáng tạo và tự chủ của GV không phụ thuộc vào số lượng bộ sách, mà nằm ở năng lực sư phạm và khả năng tổ chức dạy học, biến nội dung thành trải nghiệm phù hợp, gắn kết với đời sống HS, khơi gợi hứng thú học tập. Một bộ sách tốt chỉ là công cụ, còn hiệu quả dạy học vẫn phụ thuộc vào tay nghề và sự chủ động của người thầy.

"Số lượng bộ sách không nên là thước đo của đổi mới; điều quyết định nằm ở việc mọi vùng miền có được bộ sách tốt nhất để triển khai thuận lợi, đồng thời GV được hỗ trợ để biến sách thành bài học sống động và hiệu quả", GS Lê Anh Vinh chia sẻ.

QUẢN LÝ GIÁO DỤC PHẢI "CỞI TRÓI" CHO NGƯỜI DẠY

Bộ GD-ĐT đã nhiều lần lên tiếng kêu gọi GV đổi mới dạy học, đặc biệt khi có một chương trình, nhiều bộ SGK thì SGK không còn là "pháp lệnh" như quan niệm cũ mà chỉ duy nhất chương trình giữ vai trò này. Mọi bộ SGK được Bộ GD-ĐT thẩm định, phê duyệt cho phép lưu hành đều đạt chuẩn về khoa học.

Năm 2023, trong buổi gặp gỡ trực tuyến GV phổ thông trên cả nước, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn một lần nữa nêu lại vấn đề này khi cho rằng các nhà giáo cần thay đổi quan niệm và cách sử dụng SGK.

Dạy học không thể quá lệ thuộc vào một bộ sách giáo khoa - Ảnh 2. — Sáng tạo và tự chủ của giáo viên không phụ thuộc vào số lượng bộ sách, mà nằm ở năng lực sư phạm và khả năng tổ chức dạy học, biến nội dung thành trải nghiệm phù hợp, gắn kết với đời sống học sinh, khơi gợi hứng thú học tập

Người đứng đầu ngành giáo dục phân tích trong giai đoạn trước, chúng ta phụ thuộc quá nhiều vào SGK. Nhưng sự thay đổi lớn của lần này là chương trình thống nhất toàn quốc, SGK là học liệu - cũng có thể là học liệu đặc biệt nhưng cần sử dụng SGK một cách chủ động, không lệ thuộc.

"Đó là công cụ và chúng ta sẵn sàng sử dụng các bộ SGK khác, các học liệu khác, sử dụng một cách linh hoạt, phát huy quyền chủ động", Bộ trưởng Kim Sơn nói và cho rằng nếu không thay đổi được cách tiếp cận về SGK, chúng ta không đạt được điểm đổi mới rất quan trọng trong lần đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông.

Dù vậy, theo không ít GV, Bộ mong muốn GV không coi SGK là pháp lệnh nhưng các cơ quan quản lý sát sườn việc dạy học ở các nhà trường lại dường như chưa theo kịp chủ trương đổi mới ấy.

Một GV dạy cấp THCS ở Bắc Ninh chia sẻ có một thực tế khiến GV lo ngại là cán bộ quản lý giáo dục ở cấp xã giờ ít có chuyên môn về giáo dục nên quản lý chuyên môn sẽ theo cách cũ, chưa bắt kịp những thay đổi của giáo dục hiện nay. Theo GV này, muốn GV yên tâm đổi mới thì cấp quản lý cần bớt dự giờ, kiểm tra giáo án theo cách xưa cũ là xem GV có dạy đúng bài học trong SGK hay không, SGK đang dạy có đúng SGK mà địa phương đã chọn lựa hay không… "Cần cởi trói cho GV sáng tạo, tự chủ phù hợp với năng lực của từng đối tượng HS và kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục bằng chất lượng đầu ra chứ không phải bằng cách như vậy", GV này bày tỏ.

GS Đinh Quang Báo, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, từng chia sẻ trong quá trình đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ, những người đi học là GV, khi ông yêu cầu phân tích chương trình SGK để thấy mối liên hệ giữa chương trình với SGK được thể hiện thế nào, thì họ chỉ nói được về SGK, còn chương trình thể hiện ra sao thì ít ai để ý. Nghĩa là họ cứ cầm SGK lên là dạy.

Theo GS Báo, đây cũng là điều cần đổi mới đầu tiên khi áp dụng chương trình mới. Ngay từ khi còn ngồi trong nhà trường, các trường sư phạm cần tạo cho sinh viên năng lực phát triển chương trình, đây là năng lực ở mức cao. Ít nhất thì cũng cần đào tạo cho sinh viên sư phạm biết đọc chương trình.

GS Báo cho rằng trước khi dạy một bài trong SGK, GV phải hiểu chương trình yêu cầu thế nào thì lúc đó mới dạy được. Khi đã nắm được chương trình, việc lấy "nguyên liệu" ở sách này sách kia là việc của GV, miễn là những nội dung đó dạy cho HS đáp ứng được chương trình.

Dù vậy, GS Đinh Quang Báo cũng cho rằng giảm phụ thuộc vào SGK, không coi SGK là "pháp lệnh" không có nghĩa là phủ nhận vai trò của SGK. SGK luôn có giá trị riêng, những người biên soạn sách đều là các chuyên gia rất giỏi trong từng lĩnh vực. SGK là nguồn thông tin trình bày bài bản, được gia công gọt giũa tinh chế, mặc dù chưa phải thật sự hoàn hảo nên GV ứng dụng SGK là đương nhiên.

SGK là công cụ, song phải rèn luyện cho GV biết tham khảo nhiều nguồn tư liệu để dạy, biết được cái hay của nhiều sách khác nhau, đó là năng lực mà GS Báo nhấn mạnh cần phải đào tạo từ trường sư phạm. Còn nếu GV chỉ xem một quyển SGK rồi dạy mà không biết chọn lọc những cái hay của sách khác để kết hợp thì rất hạn chế.

Nguồn: https://thanhnien.vn/day-hoc-khong-the-qua-le-thuoc-vao-mot-bo-sach-giao-khoa-185250817224748919.htm