Quảng trường Ba đình - nơi ghi dấu tích lịch sử

VHO - Đối với nhiều người dân Việt Nam, Thủ đô Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá của cả nước, mà còn lưu giữ trong mình nhiều địa danh và di tích lịch sử, văn hoá, cách mạng: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hồ Gươm và Tháp Rùa, Gò Đống Đa, Cột cờ Hà Nội, Nhà hát Lớn, Quảng trường Cách mạng Tháng Tám... Đặc biệt là Quảng trường Ba Đình, nơi cách đây 80 năm đã chứng kiến giờ phút lịch sử trọng đại: ngày 2.9.1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, chính thức khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Mùa thu Tháng Tám cách đây vừa tròn 80 năm, dưới ngọn cờ của Đảng Cộng sản Việt Nam, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn dân tộc ta từ Bắc chí Nam, triệu người như một đã nhất tề đứng lên tiến hành Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền trong cả nước.

Ngày 19.8.1945, hàng chục vạn người dân Hà Nội, sau khi tham dự cuộc mít tinh lớn tại Quảng trường Nhà hát Lớn, đã rầm rập toả đi khắp các ngả đường, chiếm lĩnh cơ quan, công sở của chính quyền bù nhìn thân Nhật, giành trọn vẹn chính quyền về tay nhân dân.

Sau thắng lợi vang dội của Cách mạng Tháng Tám trong cả nước, ngày 2.9.1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, giữa rừng cờ đỏ sao vàng và biển người vừa thoát khỏi ách nô lệ của thực dân, đế quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời đọc Bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.

Từ một khoảng đất trống vắng, hoang sơ của Hà Nội cũ dưới thời Pháp thuộc, kể từ sau ngày lịch sử trọng đại ấy, Quảng trường Ba Đình đã đi vào lịch sử dân tộc, trở thành nơi khai sinh chế độ dân chủ cộng hòa của Việt Nam.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử (ngày 2.9.1945)

Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Quảng trường Ba Đình còn được gọi là Quảng trường Tròn (Rond Point Puginier), hay Quảng trường Puginier – mang tên một linh mục người Pháp (1). Khi ấy, nơi đây chỉ là khu đất rộng hàng chục héc-ta gồm những bãi hoang và hồ ao mới lấp, nằm cạnh Phủ Toàn quyền Pháp.

Trong một thời gian dài, cảnh quan hầu như không thay đổi, dù đã có hai lần các kiến trúc sư người Pháp Hebrat và Cerruti đưa ra bản quy hoạch cải tạo, thậm chí năm 1922 và 1938, Phủ Toàn quyền còn có ý định chỉnh trang Quảng trường Tròn, nhưng rồi tất cả vẫn chỉ nằm trên giấy.

Dẫu vậy, nơi đây không hoàn toàn vắng bóng dấu tích xây dựng. Năm 1930, người Pháp đã cho dựng Nha Tài chính và Trước bạ ở mé Quảng trường Tròn (khu vực đầu đường Cột Cờ ngày nay), một công trình do kiến trúc sư Cerruti thiết kế và Hãng Aviat thi công.

Trên bản đồ đô thị khi ấy, họ cũng dự kiến mở một công viên kéo dài đến đường Hoàng Diệu, đặt tên là Rue Paul Doumer (theo tên một viên Toàn quyền Đông Dương), sau Cách mạng Tháng Tám đổi thành phố Nguyễn Lâm. Nhìn chung, trong nửa đầu thế kỷ XX, khu Quảng trường Tròn vẫn khá hoang sơ: bãi đất rộng, sỏi đá, trơ trụi cây xanh, như những khoảng đất còn chờ được đánh thức.

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Thủ đô Hà Nội bắt tay vào việc xoá bỏ dấu tích cũ của thời Pháp thuộc. Nhiều tên phố, vườn hoa, công viên được đổi mới, và Quảng trường Tròn không còn mang tên cố đạo Puginier, mà được gọi là Vườn hoa Ba Đình – để tưởng nhớ cuộc khởi nghĩa chống Pháp ở Thanh Hóa cuối thế kỷ XIX do Đinh Công Tráng lãnh đạo (2).

Có phải ngẫu nhiên hay không, khi Ban Tổ chức buổi lễ Tuyên ngôn độc lập đã chọn chính Quảng trường Ba Đình làm nơi diễn ra sự kiện trọng đại ấy? Lúc đầu, Ban Tổ chức – gồm những người trong Ban Văn hóa cứu quốc như ông Phạm Văn Khoa (Trưởng ban), kiến trúc sư Ngô Huy Huỳnh, họa sĩ Nguyễn Đình Hàm – còn dự định chọn khu Quần Ngựa hoặc Đông Dương học xá.

Song cả hai nơi đều xa trung tâm, trong khi Quảng trường Nhà Hát Lớn tuy ở vị trí trung tâm nhưng lại quá chật hẹp. Sau cùng, họ quyết định chọn Quảng trường Ba Đình, dẫu xung quanh khi ấy vẫn còn Phủ Toàn quyền, Thành Hà Nội và nhiều lực lượng thù địch đóng giữ.

Ngày 2.9.1945, giữa Quảng trường Ba Đình, một lễ đài bằng gỗ được dựng lên, quấn vải, trang trí khẩu hiệu, phía trước là cột cờ. Trong nắng chang chang của tiết trời tháng Tám, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh bước lên lễ đài đọc bản Tuyên ngôn độc lập, đã có người phải che ô phía sau lưng Người. Khoảnh khắc ấy đã mở ra trang sử mới cho dân tộc Việt Nam.

Quảng trường Ba Đình kỷ niệm 70 năm Ngày Cách mạng Tháng Tám (19.8.1945-19.8.2015) và Quốc khánh (2.9.1945-2.9.2015). Ảnh TTXVN

Trong thời kỳ Pháp tạm chiếm Hà Nội (1947-1954), Phủ Toàn quyền đã đổi tên Vườn hoa Ba Đình thành Vườn hoa Hồng Bàng. Năm 1954, khi bộ đội ta tiếp quản Thủ đô, Dinh Toàn quyền cũ cạnh Quảng trường Ba Đình được sử dụng làm Phủ Chủ tịch.

Từ đây, Quảng trường Ba Đình trở thành địa điểm thường xuyên diễn ra những cuộc mít tinh lớn trong các ngày lễ kỷ niệm lịch sử, cũng như nơi đón tiếp, chào mừng các phái đoàn quốc tế đến thăm Việt Nam. Vài năm sau, ở phía đối diện Quảng trường, Chính phủ cho xây dựng Hội trường Quốc hội (sau đổi tên thành Hội trường Ba Đình), và kế bên là Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc.

Ngày 2.9.1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trần. Quảng trường Ba Đình một lần nữa trở thành chứng nhân lịch sử, khi tại đây diễn ra Lễ truy điệu trọng thể Bác Hồ – vị lãnh tụ muôn vàn kính yêu của dân tộc Việt Nam. Không lâu sau đó, Đảng và Nhà nước đã quyết định chọn Quảng trường Ba Đình làm nơi yên nghỉ vĩnh hằng của Người và cho xây dựng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Đến năm 1990, nhân kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của Bác, một công trình lịch sử - văn hóa quan trọng nữa được khánh thành cạnh Quảng trường, đó là Bảo tàng Hồ Chí Minh. Gần đây nhất, trong thế kỷ XXI, Nhà Quốc hội với quy mô hiện đại, hoành tráng đã được xây dựng, thay thế Hội trường Ba Đình - công trình vốn đã đi vào lịch sử.

Những công trình ấy đã góp phần hoàn thiện và làm rạng rỡ thêm quần thể Khu Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh – Quảng trường Ba Đình, nơi hội tụ giá trị thiêng liêng và niềm tự hào của dân tộc.

Năm 2025, nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2.9, tại đây sẽ diễn ra nhiều hoạt động trọng thể và ý nghĩa như: Lễ Mít tinh, Lễ diễu binh - diễu hành, chương trình nghệ thuật, bắn pháo hoa cùng các hoạt động văn hóa, thể thao, giải trí mang tầm vóc quốc gia và quốc tế.

Có thể nói, đây là một sự kiện đặc biệt quan trọng – dịp để toàn dân tộc bày tỏ lòng tri ân sâu nặng với lịch sử, đồng thời khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong nhân dân Thủ đô cũng như nhân dân cả nước.

Quảng trường Ba Đình, vốn đã mang trong mình giá trị của một địa điểm vinh quang, qua hơn hai phần ba thế kỷ đã trở thành một quần thể di tích lịch sử - chính trị - văn hóa đặc biệt: Hội trường Ba Đình (nay là Nhà Quốc hội), Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ, cùng nhiều địa danh gắn liền với những trang sử hào hùng của dân tộc.

Tất cả đã làm nên một cái tên quen thuộc, thiêng liêng, biểu tượng của niềm tự hào không chỉ đối với người dân Thủ đô, mà còn với đồng bào cả nước và kiều bào ta ở nước ngoài.

Quảng trường Ba Đình đã, đang và sẽ mãi mãi xứng đáng với niềm tin yêu, sự tôn kính và tự hào của các thế hệ người Việt Nam.

------

(1) Paul francis Puginier (1835-1892), cố đạo người Pháp, âm mưu giúp F.Garnie và H.Riviere hai lần đánh thành Hà Nội và chiếm đồng bằng Bắc Kỳ, sau này còn mộ nguỵ quân người công giáo đánh phá quân khởi nghĩa Cần Vương.

 (2) Cuộc khởi nghĩa chống Pháp năm 1886-1887 do Đinh Công Tráng, Hà Văn Mao và Cầm Bá Thước tổ chức tại Nga Sơn (Thanh Hoá), lấy 3 làng Mỹ Khê, Thượng Thọ và Mậu Thịnh làm căn cứ. Nơi đây có 3 ngôi đình của 3 làng được quân khởi nghĩa bố trí làm pháo đài để cầm cự và chiến đấu với địch nên có tên là Ba Đình.

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/quang-truong-ba-dinh-noi-ghi-dau-tich-lich-su-165482.html