Nghị quyết 71 - “giấc mơ có thật” của ngành giáo dục

Giờ học của cô và trò Trường Trung học cơ sở Linh Đàm, Hà Nội. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

"Ngành giáo dục đang đứng trước cơ hội chưa từng có. Chưa bao giờ giáo dục và đào tạo được Đảng, Nhà nước quan tâm và kỳ vọng nhiều như hiện nay.” Đây là nhấn mạnh của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn về cơ hội cũng như trách nhiệm của ngành trước thềm năm học mới 2025-2026.

Sự quan tâm, kỳ vọng đó được thể hiện qua hàng loạt chính sách chưa từng có dành cho giáo dục của Đảng và Nhà nước thời gian qua, dưới sự chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, đặc biệt là tại Nghị quyết số 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo vừa được Bộ Chính trị ban hành nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn của giáo dục Việt Nam hiện nay đồng thời tạo đòn bẩy cho giáo dục Việt Nam bứt phá

Với các mục tiêu đột phá, chưa từng có, cần giải pháp, đầu tư mang tính đột phá, chưa từng có. Và các giải pháp đề ra trong Nghị quyết 71 được đánh giá là “giấc mơ có thật” của ngành giáo dục.

Chế độ chưa từng có cho nhà giáo – gỡ “nút thắt” giáo viên

Giáo viên là yếu tố then chốt, là “cỗ máy cái” quyết định chất lượng của ngành giáo dục, nhưng nhiều năm qua, thiếu giáo viên luôn là vấn đề nhức nhối của ngành giáo dục. Một trong những nguyên nhân chính do thu nhập của giáo viên còn thấp so với nhiều ngành nghề khác trong khi áp lực công việc lớn, trách nhiệm cao.

Trước thềm năm học mới 2025-2026, ngành giáo dục vẫn đang thiếu hơn 102.000 giáo viên công lập (gồm hơn 30.000 giáo viên mầm non và hơn 72.000 giáo viên phổ thông) trong khi còn khoảng 60.000 biên chế được giao chưa tuyển dụng được.

Tại buổi thảo luận về dự án Luật Nhà giáo ngày 9/11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh “thiếu giáo viên, thiếu trường lớp đang là vấn đề rất thời sự”.

Lương cơ bản của giáo viên sẽ tăng từ 2 đến 7 triệu đồng, chưa tính phụ cấp. (Ảnh: PM/Vietnam+)

“Đảm bảo đủ số lượng biên chế giáo viên theo tiêu chuẩn quy định” và “có chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội cho đội ngũ nhà giáo” là khẳng định Bộ Chính trị tại Nghị quyết 71 với những chính sách cụ thể. Nghị quyết quy định phụ cấp ưu đãi nghề với sở cơ sở giáo dục mầm non và phổ thông tối thiểu 70% cho giáo viên, 30% cho nhân viên, 100% cho giáo viên ở khu vực đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Đây được đánh giá là những con số “mơ ước” khi phụ cấp giáo viên mầm non, phổ thông hiện nay chỉ từ 30 đến 35%, với giáo viên vùng khó khăn là 50%, nhân viên trường học không có phụ cấp.

Những con số này cũng vượt xa, thậm chí gấp đôi so với dự thảo Nghị định quy định chế độ phụ cấp ưu đãi theo nghề đối với viên chức, người lao động công tác trong các cơ sở giáo dục công lập được Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố hồi tháng Sáu. Theo dự thảo này, mức phụ cấp cho nhân viên trường học từ 15-20%, giáo viên từ 30% đến 45%, giáo viên vùng khó khăn từ 50 đến 80%.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho hay, sau khi có Nghị quyết 71, Bộ đang hoàn thiện dự thảo này. Theo đó, lương cơ bản của tất cả các nhà giáo đều tăng, mức tăng ít nhất 2 triệu đồng và nhiều nhất là 7 triệu đồng/tháng, chưa kể các phụ cấp khác. "Đây thực sự là giấc mơ có thật," cô Nguyễn Thị Hương, giáo viên một trường trung học cơ sở tỉnh Hưng Yên nói.

Với giáo dục nghề nghiệp, theo Nghị quyết, lần đầu tiên trong lịch sử, giáo viên, giảng viên giáo dục nghề nghiệp sẽ được đặt hàng, giao nhiệm vụ đào tạo từ ngân sách Nhà nước, tương tự như giáo viên phổ thông hiện nay.

Với giảng viên đại học, Nghị quyết yêu cầu tăng cơ chế hỗ trợ giảng viên đi học nâng cao trình độ ở trong và ngoài nước, thực hiện chế độ giảng viên đồng cơ hữu. Đây là lần đầu tiên khái niệm “giảng viên đồng cơ hữu” được chính thức đưa vào một văn bản quy phạm pháp luật, xóa bỏ quy định một giảng viên chỉ được cơ hữu tại một trường đại học hiện nay, mở ra cơ hội cho các trường đại học linh hoạt tận dụng nguồn giảng viên chất lượng cao.

Theo Phó giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thành Nhân, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm (Đại học Huế), việc nâng cao chế độ đãi ngộ là sự động viên rất lớn của Đảng và Nhà nước với các nhà giáo. Đời sống, thu nhập được cải thiện, nhà giáo sẽ yên tâm công tác, toàn tâm toàn ý cho sự nghiệp trồng người. Điều này cũng sẽ tăng sức hấp dẫn của nghề giáo với xã hội, thu hút được những người giỏi, xuất sắc vào sư phạm, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo.

Các chính sách ưu đãi chưa từng có sẽ tăng thêm sức hút sinh viên giỏi vào ngành sư phạm, tăng chất lượng đội ngũ giáo viên. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Hiệu ứng này đã được minh chứng rõ trong mùa tuyển sinh đại học năm nay khi “cú hích” từ chính sách miễn học phí, cấp bù sinh hoạt phí cho sinh viên sư phạm, tăng lương cho nhà giáo đã thu hút sự quan tâm rất lớn của thí sinh dành cho ngành sư phạm, đẩy điểm chuẩn ngành sư phạm cao ngất ngưởng với 4 “lập đỉnh” 30 điểm, hàng chục ngành khác từ 28 điểm trở lên, vượt cả các ngành “hot” như trí tuệ nhân tạo hay công nghệ bán dẫn và có khoảng cách rất lớn, thậm chí gấp đôi các ngành đào tạo khác.

“Chất lượng của một sinh viên điểm đầu vào 19-20 điểm khác hoàn toàn so với một sinh viên 26-27 điểm. Chất lượng sinh viên sư phạm hiện nay tốt hơn rất nhiều so với trước đây,” Phó giáo sư Nguyễn Thành Nhân nói.

Chế độ ưu đãi vượt trội và việc trao vai trò chủ trì tuyển dụng giáo viên cho ngành giáo dục quy định tại Luật Nhà giáo (mới ban hành, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026) được kỳ vọng sẽ giải quyết triệt để vấn đề thừa – thiếu giáo viên cục bộ đã tồn tại dai dẳng hàng chục năm qua của ngành giáo dục đồng thời nâng chất lượng đội ngũ.

Tập trung nguồn lực hiện đại hóa trường lớp

Cùng với vấn đề giáo viên, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu đào tạo là một nút thắt lớn của ngành giáo dục. Thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy hiện cả nước vẫn thiếu hơn 35.000 phòng học để đạt tỷ lệ 1 lớp/phòng, đáp ứng yêu cầu học 2 buổi/ngày, trong đó cấp mầm non thiếu gần 28.000 phòng, cấp tiểu học thiếu gần 7.500 phòng. Con số này chưa tính đến số lớp, phòng học còn thiếu nếu bảo đảm số học sinh/lớp theo quy định. Số phòng học chưa được kiên cố hóa là trên 64.000 phòng.

Dãy phòng học tạm của Trường Tiểu học Nghĩa Tâm, tỉnh Lào Cai. (Ảnh: Phạm Mai/Vietnam+)

Ở khu vực điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn, vẫn còn tồn tại 6.477 phòng học nhờ, mượn, tập trung chủ yếu tại cấp học mầm non và tiểu học. Ở khu vực biên giới, vùng sâu, vùng xa, nhu cầu ở nội trú của học sinh rất lớn nhưng không đủ nguồn lực nên các em vẫn phải di chuyển quãng đường rất xa xôi vất vả đến trường mỗi ngày

Bộ Giáo dục và Đào tạo cho hay giai đoạn 2013-2024, tỷ lệ chi ngân sách Nhà nước cho giáo dục không chỉ chưa đạt mức tối thiểu 20% như quy định mà còn chủ yếu dành cho chi thường xuyên. Cụ thể, chi thường xuyên chiếm đến 83,4%, chi đầu tư chỉ chiếm 17,6%, tương đương chưa đến 4% tổng chi ngân sách, chưa đáp ứng được yêu cầu cải tạo, nâng cấp và đầu tư mới.

Đầu tư cho giáo dục đại học cũng chưa tương xứng. Theo Tiến sỹ Phạm Mạnh Hùng (Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho hay lâu nay, chi cho giáo dục đại học của Việt Nam khoảng 0,27-0,35% GDP, tương đương 1,5-1,8% tổng chi ngân sách Nhà nước, thấp hơn nhiều so với chuẩn mực quốc tế, trở thành “điểm nghẽn” trong phát triển giáo dục đại học.

Nghị quyết 71 đã tháo gỡ các điểm nghẽn này khi không chỉ quy định chung chi ngân sách cho giáo dục đạt tối thiểu 20% tổng chi ngân sách Nhà nước mà còn phân bổ rõ trong đó chi đầu tư đạt ít nhất 5% tổng chi ngân sách, chi cho giáo dục đại học tối thiểu 3% ngân sách. “Đây là điểm đột phá trong quy định về chi ngân sách cho giáo dục. Phải có đầu tư rất thực tế mới có chất lượng xứng tầm,”

Định hướng về chi đầu tư, tại Nghị quyết 71, Bộ Chính trị chỉ đạo tập trung nguồn lực xây dựng kiên cố hóa, hiện đại hóa trường lớp, đảm bảo đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị đạt chuẩn, đặc biệt chú trọng đầu tư các phòng thực hành, không gian vui chơi và rèn luyện thể chất cho học sinh. Nâng chuẩn cơ sở giáo dục ở tất cả các cấp học từng bước tiệm cận quốc tế, hoàn thành xây dựng mạng lưới trường phổ thông nội trú tại vùng khó khăn, biên giới trước năm 2030, mở rộng hệ thống đào tạo dự bị đại học cho học sinh người dân tộc thiểu số.

Với giáo dục đại học, đầu tư hiện đại hóa hạ tầng kỹ thuật, mở rộng không gian phát triển, tập trung đầu tư nâng cấp cở vật chất, phòng thí nghiệm, xây dựng trung tâm đào tạo, nghiên cứu xuất sắc tại cơ sở giáo dục trọng điểm, cơ sở đào tạo giáo viên. Nghị quyết khuyến khích xây dựng các khu đô thị công nghệ cao – đại học, một mô hình mới đang được vận hành hiệu quả ở các nước phát triển.

Giảng viên thực hiện nghiên cứu khoa học tại Đại học Quốc gia Hà Nội. (Ảnh: NTCC)

Phát biểu tại Hội nghị tổng kết năm học 2024-2025, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng đặc biệt lưu ý với lãnh đạo uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố về chi ngân sách năm 2026 phải ưu tiên làm dự toán cho giáo dục đào tạo theo các chỉ tiêu phân bổ theo yêu cầu của Nghị quyết 71.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, dự toán năm 2026, dự kiến tổng chi cho giáo dục đào tạo khoảng 630.000 tỷ đồng, tăng khoảng 134.000 tỷ đồng so với năm 2025. “Đây là mức chi tối thiểu nên dự toán còn có thể tăng thêm tuỳ theo nhu cầu và không khống chế trần,” Bộ trưởng Bộ Tài chính nhấn mạnh.

"Có thực mới vực được đạo", Giáo sư Nguyễn Đình Đức (Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh đồng thời cho rằng việc tăng đầu tư cho giáo dục, cho đội ngũ nhà giáo không chỉ thể hiện sự quan tâm thiết thực của Đảng cho giáo dục mà còn là giải pháp cụ thể góp phần thực hiện bằng được mục tiêu đề ra cho ngành.

“Sự đầu tư thỏa đáng này sẽ đóng vai trò quan trọng để hiện đại hóa nhà trường. Có đầu tư sẽ có trang thiết bị hiện đại để nâng cao chất lượng đào tạo, gắn đào tạo với nghiên cứu và gắn hoạt động đổi mới sáng tạo của các trường với doanh nghiệp tốt hơn và nhanh hơn nữa,” Giáo sư Nguyễn Đình Đức nói.

Mở cơ chế xã hội hóa giáo dục

Tại Hội nghị Tổng kết năm học 2024-2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định đầu tư công không thể đáp ứng tất cả nhu cầu phát triển của giáo dục hiện nay. Vì vậy, việc thu hút nguồn lực xã hội là vô cùng quan trọng. Nghị định 71 cũng khẳng định quan điểm chỉ đạo của Đảng là phải “tạo đột phá về nguồn lực, bảo đảm Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, lấy đầu tư công dẫn dắt, thu hút nguồn lực xã hội cho hiện đại hoá toàn diện hệ thống giáo dục quốc dân.”

Nghị quyết 71 mở cơ chế đột phá để thu hút mọi nguồn lực cho giáo dục. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Sự đột phá trong thu hút nguồn lực xã hội thể hiện rõ ở các cơ chế rất mới về nhân lực và đầu tư cho giáo dục.

Về nhân lực, Nghị quyết mở ra các cơ chế mới như xây dựng chính sách phù hợp để huy động người giỏi ngoài lực lượng nhà giáo tham gia giảng dạy, huấn luyện trong các cơ sở giáo dục, tham gia hướng dẫn kỹ năng nghề hoặc chủ trì các hoạt động nghiên cứu; xây dựng chương trình thu hút giảng viên xuất sắc từ nước ngoài với các ưu đãi vượt trội.

Với chỉ đạo này, Nghị quyết đã tháo gỡ điểm nghẽn về nhân sự hiện nay ở giáo dục phổ thông trong thực hiện giáo dục toàn diện, đặc biệt là việc huy động lực lượng văn nghệ sỹ tham gia giảng dạy văn hóa, nghệ thuật cho học sinh nhằm bảo tồn, phát huy và bồi đắp bản sắc văn hóa dân tộc; tháo gỡ điểm nghẽn trong giáo dục nghề nghiệp về huy động các nghệ nhân, thợ lành nghề, doanh nghiệp tham gia đào tạo; tháo gỡ điểm nghẽn về tuyển dụng nhân lực chất lượng cao ở giáo dục đại học, đặc biệt là trong nghiên cứu khoa học.

Về huy động đầu tư cho giáo dục, Nghị quyết yêu cầu xây dựng khuôn khổ pháp lý để hình thành quỹ tài trợ cho các cơ sở giáo dục huy động vốn cộng đồng. Đây là một bước đi đột phá nhằm huy động nguồn lực toàn xã hội cho giáo dục.

Nghị quyết yêu cầu xây dựng khuôn khổ pháp lý để hình thành quỹ tài trợ cho các cơ sở giáo dục huy động vốn cộng đồng. (Ảnh: PM/Vietnam+)

Nghị quyết cũng yêu cầu xây dựng cơ chế, chính sách đủ mạnh khuyến khích tổ chức, doanh nghiệp đầu tư phát triển giáo dục đồng thời cho phép triển khai hàng loạt chính sách ưu đãi cho giáo dục tư nhân, từ ưu tiên vốn tín dụng đến ưu đãi về đất đai. Cụ thể như ưu tiên dùng quỹ đất sạch, cho phép chuyển đổi linh hoạt mục đích sử dụng đất sang giáo dục; không thu tiền sử dụng đất; giảm tiền thuê đất, thuế đất đối với cơ sở giáo dục trong nước; không áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp với cơ sở giáo dục tư thục hoạt động không vì lợi nhuận; áp dụng hình thức cho thuê công trình thuộc sở hữu nhà nước đối với cơ sở giáo dục tư thục.

Từ thực tiễn 30 năm hình thành và phát triển cơ sở giáo dục tư thục, bà Nguyễn Thị Minh Thúy , Hiệu trưởng Trường Nguyễn Siêu (Hà Nội) cho hay khó khăn lớn nhất hiện nay của các trường tư không phải nằm ở nguồn nhân sự hay năng lực quản trị mà là vấn đề cơ sở vật chất, đặc biệt là đất đai. Vì vậy, khi đóng góp ý kiến cho việc xây dựng Nghị quyết 71, Trường Nguyễn Siêu đã đề nghị hai giải pháp: cần có chính sách miễn giảm thuế đất và cho phép các trường tư được thuê, sử dụng các cơ sở công lập dôi dư để đầu tư, nâng cấp thành những ngôi trường đạt chuẩn quốc tế.

“Và Nghị quyết 71 đã mở ra hành lang pháp lý để hiện thực hóa những điều này. Nếu được triển khai quyết liệt, đây sẽ là bước đột phá giúp giáo dục ngoài công lập phát triển đúng với tiềm năng,” bà Thúy nói.

Bày tỏ sự phấn khởi và tin tưởng vào Nghị quyết 71, bà Thuý cho hay đây là lần đầu tiên một nghị quyết của Bộ Chính trị dành riêng những quy định, chính sách cụ thể cho khu vực giáo dục tư thục, khẳng định “giáo dục ngoài công lập là thành phần quan trọng cấu thành hệ thống giáo dục quốc dân”. “Đây là sự thay đổi mang tính lịch sử,” Hiệu trưởng Trường Nguyễn Siêu nhấn mạnh.

Cũng theo bà Thuý, một điểm đột phá quan trọng nữa của Nghị quyết là việc mở ra hành lang để phát triển những mô hình đào tạo mới, với cơ sở hạ tầng và điều kiện vận hành phù hợp. Nhờ đó, các trường ngoài công lập sẽ có thêm cơ hội đầu tư, đổi mới, và triển khai nhiều mô hình giáo dục tiên tiến, đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của xã hội.

Trao quyền tự chủ, tháo “vòng kim cô”

Hiệu trưởng một trường phổ thông tại Hà Nội thẳng thắn cho hay đi liền với nâng mức đầu tư cần sự thông thoáng về cơ chế tự chủ cho cơ sở giáo dục để “tháo vòng kim cô” cho các nhà trường.

“Việc thực hiện chính quyền 2 cấp, xóa bỏ cấp phòng giáo dục là một bước tiến nhưng vẫn cần trao quyền tự chủ hơn nữa cho các trường cả về tài chính và nhân sự, hoạt động chuyên môn,” vị hiệu trưởng này chia sẻ.

Cùng quan điểm này, bà Chu Thị Xuân Hường, Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Hoàng Mai (phường Hoàng Mai, Hà Nội) cho rằng tự chủ gắn liền với cơ chế giám sát và tự chịu trách nhiệm từ tuyển dụng đến sử dụng tài chính là “chìa khóa” quan trọng để mỗi nhà trường phát huy tối đa sức mạnh nội tại, nâng cao chất lượng giáo dục.

Các nhà trường sẽ được tăng cường tự chủ, tự chịu trách nhiệm. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Giải quyết vấn đề này, Nghị quyết 71 khẳng định đẩy mạnh phân cấp, phân quyền gắn với phân bổ nguồn lực; tăng cường tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở giáo dục gắn với kiểm tra, giám sát; giảm đầu mối cơ quan quản lý với cơ sở giáo dục, bảo đảm nguyên tắc gắn trách nhiệm quản lý chuyên môn với quản lý nhân sự và tài chính.

Với giáo dục đại học, Nghị quyết khẳng định ưu tiên cho phát triển giáo dục đại học và đảm bảo quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho cơ sở giáo dục đại học, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Việc phân bổ ngân sách cho các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp dựa trên sứ mạng, chất lượng và hiệu quả; đặt hàng với các lĩnh vực trọng điểm theo kết quả đầu ra. Có cơ chế đặc thù vượt trội để phát triển 3 đến 5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp thế giới…

Từng là người tham gia công tác chỉ đạo điều hành, lãnh đạo một trường đại học, Giáo sư Nguyễn Đình Đức (Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho hay ông rất tâm đắc và đánh giá đây là những chỉ đạo rất sáng suốt, quyết liệt, đúng và trúng với mong mỏi của các cơ sở giáo dục đại học. Theo Giáo sư Nguyễn Đình Đức, những năm qua, tự chủ đại học như luồng gió mới đã làm “thay da đổi thịt” nhiều trường đại học nhưng vẫn còn những điểm nghẽn. Quan điểm “đảm bảo quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho cơ sở giáo dục đại học” sẽ tháo gỡ các điểm nghẽn này.

Việc xây dựng mô hình đại học đẳng cấp thế giới và đầu tư cho nghiên cứu khoa học ở Nghị quyết 71 là sự cộng hưởng với Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ để trở thành nòng cốt và đầu tàu đổi mới, dẫn dắt hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam.

“Nghị quyết 71-NQ/TW thay đổi căn bản tư duy đầu tư tài chính cho giáo dục đại học tới tầm và vượt trội,” Giáo sư Nguyễn Đình Đức nói đồng thời khẳng định Nghị quyết 71 thực sự là “khoán 10” trong giáo dục đại học Việt Nam, sẽ đem lại những phát triển mạnh mẽ và đột phá cho giáo dục đại học thời gian tới./.

Nguồn: https://baolangson.vn/nghi-quyet-71-giac-mo-co-that-cua-nganh-giao-duc-5058127.html