Mùa “dọn tổ” của thợ “ăn ong”

Giữa bạt ngàn rừng tràm U Minh Hạ, khi những cơn mưa đầu mùa trút xuống cũng là lúc những người thợ gác kèo ong bắt đầu công việc quen thuộc: “dọn kèo ong”. Đây là thời điểm ong ít mật nhưng lại là lúc quan trọng “dọn tổ” để những đàn ong tiếp tục phát triển.

Ông Nguyễn Thanh Hiền, một thợ gác kèo ong (ăn ong) lâu năm ở ấp 13 (xã Khánh An, tỉnh Cà Mau), tất bật chuẩn bị xuồng và các loại đồ nghề để vào rừng. Vật dụng ông mang theo cũng như các chuyến đi lấy mật mùa khô: bùi nhùi để hun khói, dao, thau đựng mật và sáp, lưới trùm đầu, áo mưa, bao tay… Tuy nhiên mục đích chính của chuyến đi lần này không phải để lấy mật mà là để “dọn tổ”, đảm bảo nơi ở tốt nhất cho ong.
Theo ông Hiền, việc “dọn tổ” đòi hỏi thợ gác kèo phải am hiểu tập tính của loài ong. Sau khi hun khói để đàn ong bay ra, ông Hiền nhẹ nhàng lấy đi phần mật ít ỏi, nhạt màu bởi nước mưa. Ông cũng cắt bỏ sáp ong, đặc biệt là sáp già, chỉ giữ lại một phần sáp non vừa đủ để những chú ong thợ tương lai tiếp tục phát triển.

Mùa này, gia đình ông Nguyễn Thanh Hiền vào rừng chủ yếu để “dọn tổ” cho ong.

“Vào mùa mưa, từ tháng 5 đến tháng 6, hầu như tổ ong không cho mật. Lúc này lượng mật rất ít, chất lượng không tốt, tuy nhiên người làm nghề ong vẫn phải vào rừng để dọn tổ ong. Đặc biệt vào thời điểm tháng 8 đến tháng 9, bắt buộc phải tẩy bỏ ong già và loại bỏ bớt sáp ong non để đón mùa mật ong mới” - ông Hiền lý giải.

Ông Nguyễn Văn Vững có hơn 20 năm hành nghề “ăn ong” ở xã Nguyễn Phích, tỉnh Cà Mau, cho biết: “Với người dân nơi đây, nghề gác kèo ong có 2 mùa: ong hạn và ong sớ, tương ứng với mùa khô và mùa mưa. Mùa hạn khoảng tháng 10 âm lịch tới tháng 4 hoặc tháng 5 năm sau, mùa nước từ tháng 5 kéo dài đến tháng 10. Mùa ong hạn chính là mùa thu hoạch mật, sản lượng mật tốt nhất từ sau Tết Nguyên đán đến khi mùa mưa vừa tới. Còn mùa ong sớ này, người dân đi thăm nom để chăm sóc tổ ong chứ mật không có giá trị kinh tế nhiều”.

Dù mật ong mùa mưa ít và có giá trị thấp nhưng công việc dọn kèo vẫn được những người thợ làm nghề ăn ong truyền thống ở địa phương duy trì. Với những người đã coi nghề là máu thịt, họ có thể vào rừng dọn kèo vài lần trong mùa mưa, vừa vì nhớ đàn ong, vừa để đảm bảo chúng phát triển tốt nhất. Như gia đình ông Trần Văn Nhì, có truyền thống 3 đời “ăn ong”, vẫn duy trì vào rừng hằng tháng để chăm sóc các tổ ong. Với ông Nhì, việc cắt bớt sáp ong sau khi lấy mật rất quan trọng.

“Lấy mật xong phải cắt bớt tàn để kích thích ong đi lấy mật về và làm lại tổ. Nếu không cắt tàn, đàn ong sẽ nở nhiều con, đông thì chúng sẽ sinh ra thêm ong chúa và sẽ tách đàn. Khi ong chúa tách đàn sẽ mang theo những ong thợ giỏi để xây tổ mới, ong giỏi đi hết thì lượng mật vụ mùa tới sẽ giảm nên công việc dọn dẹp để tổ ong phát triển tốt rất quan trọng” - ông Nhì chia sẻ.

Nghề gác kèo ong giúp người dân đất rừng U Minh Hạ có thêm thu nhập.

Ngoài việc “dọn tổ” cho ong, trong mùa mưa, những người thợ còn thay thế các cây kèo đã cũ, thường chỉ sử dụng được khoảng 3 năm. Họ cũng di chuyển sâu hơn vào rừng để tìm vị trí mới đặt kèo trước khi mùa khô đến. Những bí quyết gác kèo như chọn vị trí có cây sậy để đặt kèo, hướng kèo về phía mặt trời mọc và đảm bảo nắng chiếu vào cả sáng lẫn chiều đã trở thành kỹ thuật cơ bản được truyền lại qua nhiều thế hệ. Bên cạnh đó, mỗi gia đình cũng có những bí quyết riêng, chỉ truyền lại cho con cháu để đảm bảo nghề phát triển hiệu quả, bền vững.

Gia đình ông Nguyễn Thanh Hiền (ở xã Khánh An, tỉnh Cà Mau) nhiều năm có thu nhập ổn định nhờ duy trì nghề truyền thống. “Nghề “ăn ong” nếu đã biết làm thì rất đơn giản, thoải mái về thời gian, tranh thủ rảnh lúc nào thì đi lấy mật, dọn tổ lúc đó. “Tuy cần ít thời gian để làm nghề nhưng mang lại thu nhập cao, trong khi chờ cây tràm đến tuổi thu hoạch. Như gia đình tôi có 30 kèo ong, mỗi mùa thu ít nhất được khoảng 150 lít mật, giá khoảng 500.000 đồng/lít. Đây là nghề truyền thống nên không chỉ tôi mà bà con ở đây nhiều người duy trì để có thêm thu nhập cải thiện cuộc sống” - ông Hiền nói.

Nghề gác kèo ong không chỉ mang lại thu nhập mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, tinh thần của người dân U Minh Hạ. Năm 2019, nghề này được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, qua đó càng khẳng định tầm quan trọng của việc bảo tồn nét văn hóa độc đáo, mang đậm bản sắc của vùng đất U Minh Hạ, Cà Mau.

Bài, ảnh: HIẾU NGHĨA

Nguồn: https://baocantho.com.vn/mua-don-to-cua-tho-an-ong--a189808.html