Trong lịch sử Toán học Việt Nam, có những tên tuổi đã trở thành biểu tượng, không chỉ bởi tài năng kiệt xuất mà còn bởi một nhân cách lớn. PGS.TS.NGND Phan Đức Chính là một người như vậy. Ông là nhà khoa học tiên phong, người thầy của nhiều thế hệ và là tác giả bài toán Việt Nam đầu tiên đi vào lịch sử kỳ thi Olympic Toán quốc tế (IMO), để lại một di sản rực rỡ cho nền giáo dục nước nhà.
Đồng tác giả cuốn sách Toán đầu tiên xuất bản tại Liên Xô
PGS, TS.NGND Phan Đức Chính sinh ngày 15/9/1936 tại Sài Gòn, nguyên quán tại làng Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, Hà Nội, vùng đất giàu truyền thống hiếu học. Suốt hơn nửa thế kỷ cống hiến cho toán học và giáo dục, ông để lại dấu ấn sâu đậm trong sự hình thành và phát triển của ngành Giải tích ở Việt Nam, đồng thời là một trong những người đặt nền móng cho phong trào bồi dưỡng học sinh giỏi Toán trên cả nước.
Từ năm 1952 đến 1954, ông theo học tại trường trung học Albert Sarraut – một trong những ngôi trường Pháp danh giá bậc nhất thời bấy giờ. Năm 1956, ở tuổi 20, ông tốt nghiệp Đại học Sư phạm Khoa học Hà Nội và trở thành cán bộ giảng dạy tại Khoa Toán – Lý của Đại học Tổng hợp Hà Nội ngay khi trường vừa được thành lập.
Năm 1961, ông được Nhà nước cử sang Liên Xô làm nghiên cứu sinh dưới sự hướng dẫn của nhà toán học lỗi lạc G. E. Shylov. Bốn năm sau, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ Toán – Lý tại Đại học Lomonosov, Moskva – một trong những trung tâm khoa học hàng đầu thế giới.
Trong thời gian ở đây, ông cùng GS Shylov biên soạn chuyên khảo nổi tiếng "Measure, Integral, Derivative in Linear Spaces" (Nauka, 1967), một công trình tiên phong trong nghiên cứu độ đo và giải tích trong không gian tuyến tính vô hạn chiều. Đây cũng là cuốn sách Toán đầu tiên có đồng tác giả là người Việt Nam được xuất bản tại Liên Xô, về sau được dịch ra tiếng Anh, tiếng Tiệp và được nhiều học giả quốc tế trích dẫn.
Trở về Việt Nam năm 1965, ông tiếp tục giảng dạy tại Khoa Toán, Đại học Tổng hợp Hà Nội. Trong bối cảnh chiến tranh khốc liệt, ông cùng các đồng nghiệp như GS Lê Văn Thiêm, TS Hoàng Tụy tiên phong mở “lớp toán đặc biệt” dành cho học sinh cấp III có năng khiếu, theo chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Những lớp học giữa bom đạn đã đặt nền móng cho hệ thống trường chuyên Toán sau này.
Năm 1965, chính thầy Phan Đức Chính là người huấn luyện đội tuyển học sinh giỏi toán của Đại học Tổng hợp, đội đã giành 9/10 giải trong kỳ thi học sinh giỏi toàn quốc năm ấy. Trong nhiều năm giảng dạy khối chuyên Toán, ông đào tạo được hàng loạt học sinh xuất sắc, nhiều người sau này trở thành nhà khoa học, nhà giáo, nhà quản lý tiêu biểu như Trần Văn Nhung, Đào Trọng Thi, Hoàng Lê Minh, Nguyễn Đông Anh, Hoàng Ngọc Hà...
Ngoài sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu, ông còn là dịch giả uy tín của nhiều tác phẩm toán học kinh điển: Lý thuyết hàm số biến số thực (Natanson), Cơ sở Giải tích Toán học (Dieudonné), Không gian vectơ tôpô (Robertson), Đại số cao cấp (Kurosh), Cơ sở Giải tích Toán học (She-Tzen Hu)... Đặc biệt, cuốn “Bất đẳng thức” (NXB ĐH và THCN, 1973) của ông là tài liệu quan trọng đối với nhiều thế hệ học sinh và giáo viên chuyên Toán.
Trước khi chuyển vào TP Hồ Chí Minh sinh sống, ông tiếp tục truyền dạy kinh nghiệm quý báu cho các thế hệ giáo viên trẻ, dẫn dắt nhiều đội tuyển Việt Nam tham gia Olympic Toán quốc tế.
Bài toán của GS Phan Đức Chính tại IMO 1977, dấu mốc lịch sử
Năm 1977, kỳ thi IMO tổ chức tại Nam Tư (nay là Serbia), lần đầu tiên một tác giả người Việt Nam có bài toán được chọn làm đề thi chính thức.
Bài toán như sau:
“In a finite sequence of real numbers, the sum of any seven successive terms is negative, and the sum of any eleven successive terms is positive. Determine the maximum number of terms in the sequence”.
Dịch:
Trong một dãy hữu hạn các số thực, tổng của 7 số hạng liên tiếp bất kỳ luôn là số âm và tổng của 11 số hạng liên tiếp bất kỳ là số dương. Xác định số lượng số hạng tối đa của dãy số.
Lời giải của thí sinh người CH Séc Martin Cadek. Lời giải này đã được Ban tổ chức IMO 1977 trao giải đặc biệt nhờ sự độc đáo và hay hơn đáp án của Hội đồng giám khảo, dù Cadek chỉ giành được huy chương đồng ở kì thi này.
Sau đó, Việt Nam có 3 bài toán được chọn vào đề IMO, đó là bài toán của tác giả Văn Như Cương, đề IMO năm 1982; bài toán của tác giả Nguyễn Minh Đức đề IMO năm 1987; và mới đây nhất là bài toán của tác giả Trần Quang Hùng, đề IMO năm 2025.
GS.TS Phan Đức Chính vào năm 1977 đã đặt viên gạch nền móng, mở ra một chương mới đầy tự hào cho Toán học Việt Nam trên đấu trường quốc tế.
Một người thầy lớn, một nhân cách lớn
Dù là một nhà khoa học hàng đầu trong lĩnh vực Giải tích, một nhà giáo được kính trọng bởi bao thế hệ học trò và đồng nghiệp, PGS, TS, NGND Phan Đức Chính vẫn luôn giữ cho mình một lối sống giản dị, nhân hậu và đầy gần gũi.
PGS.TS. NGND, Chủ tịch Hội đồng Khoa học Trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên đánh giá, PGS.TS Thầy Phan Đức Chính là một nhà sư phạm tài ba, một người thầy hiểu biết và giàu kinh nghiệm nhất của Việt Nam trong lĩnh vực đào tạo học sinh giỏi Toán - một nghề mà ít người dám dấn thân và càng ít người giỏi.
“Điều quan trọng hơn cả, Thầy có một nhân cách lớn. Sự đơn giản, bao dung, sang trọng và hết lòng giúp đỡ đồng nghiệp, học sinh khiến nhiều thế hệ A0 Tổng hợp luôn nhớ và ngưỡng mộ”, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương chia sẻ.
Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Nguyễn Duy Tiến, một đồng nghiệp thân thiết từng chia sẻ: “Ông là một nhà giáo nhân hậu, một nhà sư phạm uyên thâm, một người bạn chân tình và dễ chia sẻ. Những lúc vui vẻ, ông thích kể những câu chuyện hóm hỉnh, đầy duyên ngầm, khiến ai cũng thấy nhẹ nhõm và quý mến”.
Tình bạn giữa thầy Chính và nhạc sĩ Văn Cao là một minh chứng sinh động cho tâm hồn rộng mở của ông. Nhạc sĩ tài hoa ấy từng nói: “Nhờ uống rượu, nói chuyện với thầy Chính mà thấy các nhà toán học không hề khô khan như người ta vẫn tưởng. Thầy thực ra rất hài hước và sâu sắc...”
Là một người yêu nghề, yêu nước, yêu học trò, thầy Phan Đức Chính luôn giữ trọn sự kính trọng đối với thế hệ đi trước, sẵn sàng truyền lửa và chia sẻ kinh nghiệm cho thế hệ trẻ. Dù đã về hưu, mỗi lần nhắc lại thời kỳ giảng dạy khối chuyên Toán những năm tháng gian khó, ánh mắt ông vẫn ánh lên niềm xúc động.
Ông từng thổ lộ: “Trong đời, tôi chẳng mấy khi rơi nước mắt. Ấy thế mà vào mùa hè năm 1974, lần đầu tiên dẫn 5 em học sinh Việt Nam đi thi Olympic Toán quốc tế ở Berlin, giành một lúc 4 giải, trong đó có cả giải Nhất và Nhì – tôi không sao ngăn nổi, nước mắt cứ trào ra…”
Đó không chỉ là giây phút xúc động của một người thầy trước thành công của học trò, mà còn là niềm tự hào của một người yêu nước, biết rằng tri thức và ý chí Việt Nam đã chạm tới tầm cao của thế giới.
Với những cống hiến của mình, PGS.TS Phan Đức Chính được tặng thưởng Huân Chương Lao Động hạng ba (năm 1999) và Huân Chương Lao Động hạng hai (năm 2003). PGS Phan Đức Chính mất ngày 26 tháng 8 năm 2017, hưởng thọ 82 tuổi, tại TP Hồ Chí Minh.
Sau khi ông mất, gia đình đã tuyên bố thành lập Giải thưởng Phan Đức Chính hằng năm trị giá 100 triệu VND tặng cho Thầy và Trò của Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, ngôi trường mà được hình thành từ khối chuyên toán A0 do Ông sáng lập. Giải thưởng Phan Đức Chính bắt đầu trao từ năm 2018 tối đa mỗi năm cho 2 Thầy trị giá 40 triệu VND và 2 Trò trị giá 30 triệu VND. Danh sách bình chọn Thầy và Trò là Hội đồng bình chọn có sự thông qua của Nhà trường và Gia đình.
Năm 2019, tên ông được dùng đặt cho một giảng đường lớn tại trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên.
Nguồn: https://khoahocdoisong.vn/huyen-thoai-phan-duc-chinh-nguoi-dat-nen-mong-toan-hoc-viet-nam-post2149041632.html
![[INFOGRAPHIC] DeathAdder V4 Pro bản nâng cấp đáng gờm nhất của Razer](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/402x226/vietnam/resource/IMAGE/2025/7/31/c43c39aa0e3a490c87e5b9aff8239ca7)
Bình luận (0)