 |
| Anh Nguyễn Văn Hữu, thường được biết đến với nghệ danh Xuân Hữu hay Xuân Hữu đàn Tính. |
Từ học trò của cha đến người truyền dạy di sản
Nguyễn Văn Hữu, thường được biết đến với nghệ danh Xuân Hữu, sinh năm 1991 trong một gia đình người Tày giàu truyền thống văn hóa dân gian ở thôn Minh Khai, xã Quang Minh, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang (nay là xã Bắc Quang, tỉnh Tuyên Quang). Năm 2005, khi còn là cậu thiếu niên 14 tuổi, Hữu đã bắt đầu học hát Then và đàn Tính từ cha mình là ông Nguyễn Xuân Quang. Những buổi học mộc mạc bên bếp lửa, giữa tiếng gió rừng và ánh mắt trìu mến của người cha, đã gieo vào lòng Xuân Hữu một tình yêu mãnh liệt với tiếng Then, tiếng đàn Tính.
Từ nền tảng đó, anh tiếp tục học hỏi từ nghệ nhân Nguyễn Thị Yêu, người cao tuổi có uy tín ở thôn Khiềm, trong cùng xã. Năm 2010, anh theo học lớp đàn Tính, hát Then do UBND huyện Bắc Quang (cũ) tổ chức, do nghệ nhân Thàm Ngọc Kiến giảng dạy. Sau này, anh Hữu còn được nghệ nhân Chu Văn Thạch hướng dẫn luyện tập nâng cao, đặc biệt là luyện thanh theo phương pháp dân ca Tày - Nùng do NSND Nông Xuân Ái truyền dạy.
Trong 15 năm giữ lửa, anh Hữu đã truyền dạy hơn 19 lớp hát Then, đàn Tính khắp các địa phương trong và ngoài tỉnh. Không ít học sinh của anh đã trưởng thành, trở thành người kế tục và tiếp nối di sản. Những cái tên như Vì Thị Hoài Lim, Nguyễn Mai Nương, Nông Thị Lê... là minh chứng cho một thế hệ trẻ đã yêu Then từ khi còn là học sinh tiểu học.
Em Nguyễn Mai Nương, thôn Khiềm, xã Bắc Quang chia sẻ: “Trước kia em chỉ biết đến hát Then qua những dịp lễ hội trong bản, nghe thì thích nhưng không hiểu hết ý nghĩa. Nhờ được thầy Hữu mở lớp khi đó em mới học lớp 5 đang trong kỳ nghỉ hè, ở lớp thầy đã tận tình hướng dẫn, em mới hiểu rằng Then không chỉ là lời ca, mà là cách người Tày mình gìn giữ ký ức, gửi gắm điều mong ước. Giờ đây, mỗi lần cất tiếng hát, đánh đàn Tính em cảm thấy như đang kể lại câu chuyện của chính dân tộc mình”.
Không dừng lại truyền dạy văn hóa, Xuân Hữu còn thử nghiệm mô hình kết hợp hát Then, đàn Tính với hoạt động du lịch cộng đồng. Ở một số địa phương như Du Già, Xuân Giang, phường Hà Giang 1…, anh tổ chức các buổi học trải nghiệm cho du khách, kết hợp hướng dẫn biểu diễn, chia sẻ về lịch sử, tín ngưỡng, giá trị văn hóa của Then trong đời sống người Tày.
Chị Vương Thị Thúy, du khách Hà Nội từng tham gia trải nghiệm ở xã Du Già cho biết: “Tôi thật sự ấn tượng khi lần đầu được cầm đàn Tính, học hát Then với người bản địa. Anh Hữu hướng dẫn rất kiên nhẫn. Đây là trải nghiệm rất khác biệt so với các tour du lịch thông thường”.
Đây được coi là một hướng đi mới, giúp kết hợp bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế cộng đồng, qua đó tạo sinh kế cho người dân và tăng tính gắn kết giữa văn hóa, du lịch tại địa phương.
 |
| Anh Xuân Hữu trong một video biểu diễn hát Then, đàn Tính trên mạng xã hội. |
Đưa Then lên sóng số
Điều làm nên sự khác biệt của anh Nguyễn Văn Hữu trong cộng đồng nghệ nhân là sự nhạy bén với thời đại. Không đóng khung mình trong sân khấu truyền thống, anh mang tiếng Then lên trên các nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok.
Kênh YouTube “Xuân Hữu Đàn Tính” hiện đã có 46,6 nghìn lượt theo dõi, kênh TikTok của anh có 12,1 nghìn lượt theo dõi, mỗi video đăng tải thu hút hàng trăm nghìn lượt xem một con số ấn tượng với một cá nhân hoạt động nghệ thuật dân gian. Nội dung video của anh Hữu không chỉ là một sản phẩm video, mà là sản phẩm văn hóa, có cảnh sắc núi rừng, tiếng Then, đàn Tính, có nụ cười rạng rỡ của các bà, các mẹ, các cháu nhỏ khi được tham gia lớp học cộng đồng.
Chia sẻ với chúng tôi, anh Hữu nói: “Mạng xã hội không thay thế truyền thống, nhưng là công cụ để di sản đến được với nhiều người hơn. Tôi giữ nguyên cái gốc của Then, nhưng chọn cách kể theo lối hiện đại”.
Trong quá trình hoạt động nghệ thuật, anh Xuân Hữu đã được đại diện tham gia nhiều chương trình lớn như Liên hoan hát Then toàn quốc năm 2018, chương trình “Qua những miền di sản” tại Cao Bằng, và đạt nhiều giải thưởng tại liên hoan cấp tỉnh và quốc gia: Huy chương Vàng độc tấu đàn Tính (2022), giải A tiết mục Then cổ “Suôi Thuông” và giải C hòa tấu Then cải biên tại liên hoan toàn quốc (2024), anh cũng được UBND các cấp ghi nhận thành tích trong bảo tồn và lan tỏa di sản văn hóa qua hoạt động truyền thông số.
Giữa thời đại mà những giá trị truyền thống dễ dàng bị lấn át bởi trào lưu hiện đại, Xuân Hữu đã chọn một hành trình khó hơn, trở thành người kết nối giữa quá khứ và hiện tại.
Những lớp học nơi vùng cao, những video mộc mạc trên YouTube, TikTok những buổi dạy hát cho du khách, những đêm biểu diễn không sân khấu lớn, tất cả đều là những nốt nhạc mà Xuân Hữu đang dệt nên giữa đời sống bộn bề.
“Mỗi lần đàn lên một khúc Then, tôi như thấy lại nếp nhà sàn, bếp lửa, thấy gương mặt của bà, của mẹ, của làng xưa... Tôi không muốn những điều đó chỉ còn trong ký ức”, anh nói với giọng trầm, mắt nhìn xa xăm.
Trong âm vang trong trẻo ấy, có cả mùa xuân của lòng yêu văn hóa, mùa xuân của một người trẻ đang lặng thầm đưa văn hóa dân tộc qua những cung đường số hóa bằng tất cả trái tim mình.
Bài, ảnh: Mai Dung
Nguồn: https://baotuyenquang.com.vn/van-hoa/202507/giu-tieng-then-thoi-tiktok-02504e4/
Bình luận (0)