Vượt thách thức, vươn tới mục tiêu hùng cường và thịnh vượng

Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh đất nước cũng là thời điểm Việt Nam hướng đến mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045. Đó cũng chính là tầm nhìn kỷ nguyên mới, cột mốc 100 năm Quốc khánh Việt Nam hùng cường, thịnh vượng mà Đảng và Nhà nước đang dồn toàn tâm, toàn lực thực hiện.

Lãnh đạo Đảng, Chính phủ và các đại biểu tham quan Triển lãm “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” trong ngày khai mạc

Ảnh: TTXVN

Ngay trong không khí phấn chấn của cả dân tộc, Thanh Niên đã có cuộc phỏng vấn PGS-TS Trần Đình Thiên (ảnh), nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, về những thành quả mà chúng ta đạt được trong 8 thập niên giữ nước, dựng nước và phát triển đất nước. Đặc biệt là tính khả thi cũng như các giải pháp mà Đảng và Nhà nước đã đặt ra để thực hiện hóa tầm nhìn Việt Nam 100 năm trong kỷ nguyên mới (1945 - 2045).

Ảnh: Độc Lập

Những thành tựu làm thay đổi vận mệnh quốc gia

Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh đất nước, đây là dịp để nhìn lại, đánh giá lại những gì chúng ta đã làm được, chưa làm được trong suốt 8 thập niên qua để chuẩn bị cho chặng đường quan trọng mang tên kỷ nguyên mới phía trước. Ở góc độ kinh tế, theo ông, Việt Nam đã đạt được các thành tựu gì?

Thành tích 80 năm qua của Việt Nam, ở khía cạnh đấu tranh giành độc lập tự do cho dân tộc và bảo vệ Tổ quốc, với những chiến công đã thành huyền thoại, thực sự là đáng tự hào. Trong 80 năm đó, công cuộc phát triển kinh tế cũng đạt được những thành tựu to lớn. Các kết quả ấn tượng về tăng trưởng GDP, thu nhập quốc dân, đầu tư, xuất nhập khẩu, ngân sách… mà một đất nước vốn bị chiến tranh tàn phá nặng nề, lại có xuất phát điểm rất thấp đạt được chỉ sau 40 năm phát triển thực sự trong hòa bình (có 20 năm bị cấm vận) đã minh chứng cho điều đó.

Thật sự thì rất khó có thể liệt kê đầy đủ các thành công cụ thể, nhưng tôi sẽ khái quát về thành tựu phát triển nổi bật, những thành tựu có ý nghĩa khẳng định vị thế quốc gia.

Thứ nhất, ngưỡng đói nghèo, ngưỡng khó vượt qua nhất trong toàn bộ hành trình phát triển, đã được vượt qua chỉ sau chưa đầy 20 năm kể từ khi đổi mới, giúp dân tộc Việt Nam thực sự đổi đời.

Thứ hai, thay đổi quỹ đạo phát triển kinh tế, từ bỏ cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, chuyển sang kinh tế thị trường, nghĩa là "vượt qua chính mình". Nhờ đó, Việt Nam đã thay đổi vận mệnh phát triển.

Thứ ba, mở cửa - hội nhập quốc tế thành công, đi cùng thế giới, cùng loài người giải quyết các vấn đề phát triển ngàn năm tồn đọng. Qua đó, khẳng định vị thế quốc gia.

Với 3 thành công đó, tuy mới là bước đầu, vận mệnh đất nước đã hoàn toàn thay đổi: Vĩnh viễn thoát quá khứ đói nghèo, tự tin sánh vai cùng thế giới xây dựng tương lai. Đó không chỉ là một nhận định, mà còn là sự khẳng định.

Tuy nhiên, cũng sau năm 1945, một số nước châu Á từ nghèo đói đã vươn lên thành nước phát triển. Ví dụ như Nhật Bản mất khoảng 30 năm sau Thế chiến 2 để vươn lên thành một trong những nền kinh tế hàng đầu thế giới, một quá trình được gọi là "thần kỳ Nhật Bản". Hàn Quốc mất khoảng 30 năm, từ những năm 1970 đến những năm 1990, để chuyển từ một nước nghèo, chủ yếu dựa vào nông nghiệp, sang một nền kinh tế công nghiệp hóa, đạt mức tăng trưởng ấn tượng và trở thành một trong 4 con rồng châu Á. Thẳng thắn mà nói, 80 năm là một hành trình dài nhưng Việt Nam vẫn chưa thể "hóa rồng", ông nghĩ chúng ta còn thiếu gì hay đã bỏ lỡ điều gì để đạt được thành tựu như vậy?

Thực ra, để so sánh thời gian "hóa rồng", chỉ nên tính chặng 40 năm Việt Nam thực sự phát triển trong hòa bình. Đúng là trong khoảng 35 - 40 năm, các nền kinh tế Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan, gần đây là Trung Quốc - đã kịp tạo "thần kỳ kinh tế".

Việt Nam dù có lợi thế đi sau, dù không kém cạnh về tiềm năng trí tuệ nhưng chúng ta đã không tạo được sự "thần kỳ", chưa thể "hóa rồng" vì còn nhiều vấn đề phát triển Việt Nam chưa giải quyết xong, chưa làm được, với không ít tồn đọng và hậu quả.

Từ nước nông nghiệp, doanh nghiệp Việt đang dần làm chủ một số công nghệ mới. Trong ảnh: Người dân tham quan triển lãm thành tựu đất nước nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh

Ảnh: TTXVN

Đặc biệt ở khía cạnh so sánh quốc tế, Việt Nam vẫn đang vật lộn để thoát bẫy thu nhập trung bình. Khu vực kinh tế tư nhân (vừa được công nhận là động lực quan trọng nhất) cùng khu vực kinh tế nhà nước "chủ đạo" hãy còn khá yếu. Nghĩa là sau 80 năm, nhất là khi đặt nền kinh tế trong không gian cạnh tranh toàn cầu khốc liệt và đối diện với tương lai đầy thách thức, chúng ta còn nhiều việc phải làm.

Ông có thể nói rõ hơn những cái chúng ta còn thiếu mà vì thế chưa thể tạo nên sự "thần kỳ" như các nước láng giềng đi trước?

Hiện nay, trong khuôn khổ Đại hội Đảng lần thứ XIV, chuẩn bị đường lối cho "kỷ nguyên vươn mình" của dân tộc, việc tổng kết 40 năm đổi mới đang được thực hiện với tư duy và cách tiếp cận mới, giúp trả lời câu hỏi của bạn "sâu và sáng" hơn.

Trước hết, mỗi quốc gia có hoàn cảnh phát triển, số phận và vận mệnh khác nhau. Nhưng rõ ràng không thể giải thích việc Việt Nam chậm "hóa rồng" chủ yếu bằng hoàn cảnh khách quan mà phải tìm căn nguyên là ở những điểm yếu chủ quan, ở việc lựa chọn phương thức phát triển, ở thể chế và cơ chế vận hành.

Đó là lý do Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh "thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn" chứ không dừng ở "ba điểm nghẽn chiến lược" thông dụng suốt 15 năm qua nhưng chưa phát huy giá trị thực tiễn.

Nhìn theo tinh thần đó, nguyên nhân đầu tiên khiến chúng ta "bỏ lỡ thời cơ hóa rồng" theo tôi là vì trong 40 năm qua, ta chưa nhận thức rõ và xây dựng được "động lực quyết định tăng trưởng" đích thực của nền kinh tế thị trường: khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam. Cùng với đó, chúng ta chưa kiến tạo được nền tảng phát triển vững chắc là hệ thống các thị trường đồng bộ, cạnh tranh bình đẳng. Chúng ta duy trì quá lâu chiến lược công nghiệp hóa dựa vào lợi thế tài nguyên thô, lao động rẻ song song với xu thế phát triển lệ thuộc thị trường thế giới và đầu tư nước ngoài công nghệ thấp; duy trì quá lâu cơ chế "xin - cho", bị hệ thống thủ tục hành chính trói buộc, gây ra "điểm nghẽn của điểm nghẽn" cho công cuộc phát triển. Cuối cùng là nút thắt hạ tầng kết nối kém thông, nguồn nhân lực yếu chậm được tháo gỡ.

Tất nhiên, hệ nguyên nhân "bỏ lỡ thời cơ hóa rồng" của Việt Nam còn bao gồm nhiều điểm yếu, thậm chí là khuyết tật, của nền kinh tế. Tuy nhiên, có cơ sở để xác định những nguyên nhân chủ quan này là trực tiếp và quan trọng nhất.

Đất nước đang đặt ra những thách thức xứng tầm

Thông điệp kỷ nguyên vươn mình của dân tộc được Tổng Bí thư đặt ra với mục tiêu năm 2045 Việt Nam sẽ trở thành nước có thu nhập cao. 2045 cũng là cột mốc kỷ niệm 100 năm Quốc khánh, 100 năm giành độc lập dân tộc, ông đánh giá thế nào về tầm nhìn 100 năm Việt Nam của Đảng và Nhà nước?

Phải khẳng định rằng hệ mục tiêu phát triển mới mà Đảng đưa ra ở mốc lịch sử 100 năm Quốc khánh thật sự khác thường: Khác cách tiếp cận, khác tầm cao mục tiêu và khác ở tính cam kết. Tất cả đều phản ánh mức độ khát vọng cao, tự tin lớn và quyết tâm mạnh mẽ hiếm thấy.

Có thể khái quát những điểm cốt lõi của hệ mục ấy gồm: Tiến vượt để tiến kịp thời đại, sánh vai thế giới, bảo đảm cho đất nước hùng mạnh - độc lập - tự cường, mang lại cho nhân dân thịnh vượng, tự do và hạnh phúc.

Theo ông, chúng ta có cơ sở gì để đưa ra định hướng mục tiêu - mục đích phát triển đầy khát vọng như vậy?

Tất nhiên, không có việc lớn, việc hay nào lại dễ cả nhưng tôi cho rằng, đất nước đang đặt ra thách thức xứng tầm. Việc đặt ra mục tiêu - định hướng như vậy cũng cho thấy, Việt Nam đã nhận diện đúng giá trị của thời cơ lịch sử "ngàn năm có một" mà thời đại mang lại, xác định đây là thời cơ mà đất nước không được phép bỏ lỡ. Đó là lý do lần này Đảng - Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng hai chữ số trong hàng chục năm, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và "trí tuệ nhân tạo hóa" thành công. Đây thực sự là những mục tiêu phát triển cao khác thường, hiếm có, thậm chí chưa từng có, trong lịch sử kinh tế thế giới.

Để đạt được mục tiêu đó, Việt Nam phải tạo ra những năng lực - động lực phát triển hoàn toàn mới, với cách tiếp cận phát triển khác. Nhận diện "tứ trụ Nghị quyết" mà Đảng nêu ra gần đây, cách thức hành động "ngay và luôn" trong việc triển khai, tinh gọn bộ máy công quyền, "sắp xếp lại" giang sơn, cộng vào đó là khí thế chuyển động đang diễn ra trong cả nước và niềm tin của người dân, có thể nhận thấy triển vọng tích cực đang mở ra.

Có một lợi thế nhưng cũng đang là thách thức rất lớn nữa thưa ông: Việt Nam đã đạt 100 triệu dân số nhưng cũng đối mặt với nguy cơ chưa giàu đã già. Chúng ta phải làm gì để tận dụng hiệu quả thời kỳ dân số vàng cho kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?

Thế giới đang tiến rất nhanh. Vì thế, nguy cơ chưa giàu đã già đặt ra cho Việt Nam còn lớn và hiện thực hơn gấp bội. Ta không nhanh hơn thì không thể kịp. Khi đó, chúng ta không chỉ đối mặt với nguy cơ tụt hậu mà là bị loại khỏi quỹ đạo phát triển chung. Nhưng muốn vậy, trước hết, Việt Nam phải biết vượt qua chính mình, vượt qua cách giải quyết các vấn đề phát triển từng mang lại thành công nhưng đang trở thành cũ kỹ, lạc hậu khi chuyển sang thời đại "số và xanh". Nghĩa là phải vượt qua cái logic "già hóa" thì đất nước mới trẻ lại và kịp "giàu trước khi già".

Vì thế, ngoài những nhiệm vụ chiến lược chung đã nói ở trên, ngay và luôn, Việt Nam phải tập trung cho mục tiêu phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp - đổi mới sáng tạo đúng nghĩa. Sáng tạo là thế mạnh của tuổi trẻ, là yếu tố giúp "trẻ hóa quốc gia" một cách thực chất.

Cụ thể thì chúng ta phải "trẻ hóa một cách thực chất" như thế nào?

Lâu nay chúng ta quan tâm đến khởi nghiệp, nhưng chủ yếu lo giúp người trẻ "lập nghiệp" hơn là khởi nghiệp sáng tạo. Chúng ta cũng chưa chú ý đến việc tạo ra hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia nên kết quả khá hạn chế. Làm mới công việc này, đất nước sẽ có động lực rất mới và rất mạnh để làm giàu nhanh cho các thế hệ trẻ.

Bên cạnh đó, cần quan tâm phát triển "nền kinh tế bạc" (những người lớn tuổi, người về hưu...) trong công cuộc phát triển hiện đại. Giờ đây tuổi thọ tăng lên, dân số tăng lên, thu nhập tăng lên, quy mô và vai trò của nền kinh tế bạc cũng tăng theo. Nếu được quan tâm và phát triển phù hợp, người già sẽ sống khỏe hơn, đóng góp cho sự phát triển tốt hơn. Họ cũng sẽ trẻ hơn, tiếp tục giàu khi già và nhờ đó, đất nước cũng sẽ trẻ hơn.

Đó chỉ là hai ví dụ về cách giải quyết vấn đề "già chưa giàu" gắn với hai thế hệ. Ý tôi muốn nói đến cách tiếp cận để giải quyết vấn đề - là nhiệm vụ cần có hệ giải pháp tổng thể và đồng bộ mới có thể xử lý triệt để được.

Thay vì chỉ đo lường sự tiến bộ bằng GDP, nhiều nước trên thế giới đang nỗ lực cải thiện chất lượng cuộc sống, bảo vệ môi trường, thúc đẩy bình đẳng xã hội và nâng cao phúc lợi của người dân. Tiêu ngữ "Độc lập - Tự do - Hạnh phúc" ghi dưới Quốc hiệu Việt Nam cũng bao hàm ý nghĩa như vậy. Một mặt chúng ta đang dồn lực cho tăng trưởng cao để trở thành nước giàu có, thịnh vượng vào năm 2045, ông hình dung mô hình phát triển của Việt Nam như thế nào trong kỷ nguyên mới?

Giàu có bao gồm cả vật chất lẫn tinh thần, thiếu thốn thứ gì thì cuộc sống sẽ kém hạnh phúc. Nguyên lý là vậy và tôn chỉ, mục đích của Đảng - Nhà nước ta luôn là như vậy. Cách tiếp cận chiến lược - chính sách bao giờ cũng là "không tăng trưởng kinh tế bằng mọi giá", "không hy sinh hạnh phúc nhân dân cho tăng trưởng".

Thời gian qua, nỗ lực của Chính phủ hướng tới mục tiêu này rất rõ. Chương trình "xóa nhà tạm, nhà dột nát", phát triển nhà ở xã hội được ráo riết thực hiện và đã đạt được những kết quả đặc biệt tích cực về số lượng nhà được xây, người nghèo được hưởng lợi, về thời gian thần tốc, về việc khơi dậy tinh thần nhân văn, đùm bọc phát triển rộng rãi trong xã hội... Nó nhất quán với thành công nổi bật của Việt Nam là "thoát nghèo" như tôi đã nói ở trên.

Hướng tới tương lai, chúng ta đang đẩy mạnh triển khai "chuyển đổi xanh", "bình dân học vụ số"… đều với tinh thần nhân văn như vậy. Tôi nghĩ tinh thần đó đang là sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử phát triển hiện đại của Việt Nam.

Muốn đi nhanh, phát triển hiệu quả, phải biết lựa chọn mục tiêu ưu tiên. Dĩ nhiên, trong điều kiện còn nghèo, trong không gian phát triển đầy bất ổn và bất trắc, khó mà trọn vẹn mọi việc, tại một thời điểm xác định. Tôi nghĩ chúng ta đang nỗ lực giải quyết vấn đề này một cách nghiêm túc, trên tinh thần bảo đảm tính nhân văn, "không để ai tụt lại phía sau", đồng thời nêu cao tinh thần "trách nhiệm cá nhân, khuyến khích người giỏi, người có năng lực".

Đó chính là công thức thành công mà Việt Nam đang tiếp tục kiên trì theo đuổi.

Cảm ơn ông! 

Trong chiến tranh, Việt Nam đã biết biến mọi thách thức sinh tử thành thắng lợi. Giờ đây, trong cuộc đua tranh phát triển hiện đại khốc liệt, nếu chúng ta biết chuyển thách thức thành áp lực phát triển, biến áp lực thành cơ hội cho việc phát huy tài năng, thì việc giải bài toán phát triển mang tính bất khả thi cao nói trên sẽ thành hiện thực.

PGS-TS Trần Đình Thiên

Nguồn:https://thanhnien.vn/vuot-thach-thuc-vuon-toi-muc-tieu-hung-cuong-va-thinh-vuong-185250901205436193.htm