Một khu mộ táng độc đáo với ba hình thức mai táng khác biệt, cùng một kho báu gần 4.000 hiện vật tùy táng cực kỳ quý giá, đã vẽ nên bức tranh về một xã hội phân tầng sâu sắc, một trung tâm quyền lực và mắt xích thương mại quốc tế sầm uất cách đây hơn 2.000 năm.
Những ngôi mộ kể chuyện
Trong nhiều thập kỷ, Thăng Bình vẫn là một “khoảng trắng” trên bản đồ khảo cổ học văn hóa Sa Huỳnh, dù nằm giữa các trung tâm di tích lớn. Mọi chuyện bắt đầu thay đổi vào năm 2021, khi ông Trần Văn Bảy, một người dân ở thôn Lạc Câu, xã Bình Dương cũ, tình cờ phát hiện một mộ chum cổ trong vườn nhà mình.
Phát hiện này đã mở ra một chương mới đầy bất ngờ cho ngành khảo cổ học Việt Nam. Cuộc khai quật và xử lý ngôi mộ chum đầu tiên (ký hiệu M1) đã hé lộ sự giàu có đáng kinh ngạc. Bên trong và ngoài chum chứa đầy đồ tùy táng, từ công cụ sắt, đồ đồng Trung Hoa, cho đến hơn 1.100 món đồ trang sức tinh xảo bằng vàng, đá quý và thủy tinh.
Quy mô của cải cho thấy chủ nhân ngôi mộ chắc chắn là một nhân vật có địa vị cao, một thủ lĩnh hoặc một thành viên của tầng lớp quý tộc.
Tuy nhiên, những bí ẩn thực sự của Lạc Câu chỉ mới bắt đầu hé lộ. Cuộc khai quật có hệ thống do Ban Quản lý Di tích và Bảo tàng Quảng Nam tiến hành vào năm 2025 đã mang đến nhiều phát hiện mới thú vị. Trên một diện tích không lớn, các nhà khảo cổ đã phát hiện thêm 2 hình thức mai táng hoàn toàn khác biệt, cùng tồn tại song song với ngôi mộ chum giàu có kia.
Đầu tiên là một mộ chum lớn khác (ký hiệu 25LC.H1), có kích thước và hình dáng tương tự mộ M1, nhưng bên trong lại hoàn toàn trống rỗng, không có bất kỳ đồ tùy táng hay di cốt nào.
Phát hiện đáng kinh ngạc nhất nằm ở hố khai quật 25LC.H4. Tại đây, các nhà khảo cổ đã tìm thấy một khu mộ huyệt đất, không dùng chum lớn làm quan tài. Thay vào đó, một khối lượng của cải khổng lồ được chôn trực tiếp xuống đất, sắp xếp thành 6 cụm dày đặc. Hàng chồng bát gốm xếp ngay ngắn, những chiếc nồi úp vào nhau, công cụ sắt và hàng ngàn món đồ trang sức được rải khắp khu mộ.
Ở Lạc Câu cùng tồn tại đồng thời ba hình thức mai táng này là bằng chứng rõ ràng về một xã hội Sa Huỳnh phức tạp hơn chúng ta từng nghĩ. Nó cho thấy sự phân tầng xã hội sâu sắc, nơi các tầng lớp tinh hoa khác nhau có thể có những nghi lễ mai táng riêng biệt, hoặc phản ánh sự cùng tồn tại của nhiều nhóm thị tộc với các tập tục khác nhau tại cùng một khu nghĩa địa.
Kho báu của một “cảng thị” sơ khai
Tổng hợp từ hai đợt nghiên cứu, Lạc Câu đã mang lại một bộ sưu tập di vật khổng lồ với gần 4.000 hiện vật, phác họa một xã hội thịnh vượng và có mạng lưới giao thương rộng lớn.
Đồ trang sức là nhóm hiện vật ấn tượng nhất với hơn 3.800 hạt chuỗi và đồ trang sức các loại. Nổi bật là các hạt chuỗi bằng vàng được chế tác tinh xảo, hàng trăm hạt đá mã não màu đỏ cam, đá thạch anh tím (amethyst), thạch anh (crystal) có thể có nguồn gốc từ Ấn Độ hoặc các trung tâm chế tác khác ở Đông Nam Á. Đặc biệt, các nhà khảo cổ còn tìm thấy những hạt chuỗi thủy tinh được mạ vàng, một kỹ thuật chế tác phức tạp đòi hỏi trình độ cao.
Biểu tượng của văn hóa Sa Huỳnh - khuyên tai ba mấu bằng đá nephrite - cũng được tìm thấy cùng với khuyên tai hình vành khăn. Sự hiện diện của những món đồ này không chỉ khẳng định bản sắc văn hóa mà còn cho thấy sự giao lưu với các nền văn hóa khác trong khu vực, như văn hóa Đông Sơn ở phía Bắc.
Đồ kim loại gồm các công cụ và vũ khí bằng sắt như rựa, rìu, dao được tìm thấy với số lượng lớn. Đáng chú ý, một số hiện vật sắt còn bảo tồn được những dấu vết hữu cơ quý giá: một chiếc rìu còn in dấu nan đan thực vật và một con dao vẫn còn nguyên vẹn phần chuôi bằng gỗ. Đây là những vết tích vô giá, giúp các nhà khoa học nghiên cứu về kỹ thuật tra cán, các loại thực vật được sử dụng và đặc biệt là cung cấp mẫu vật lý tưởng cho việc giám định niên đại tuyệt đối bằng Carbon-14 trong tương lai.
Bên cạnh đó, các đồ đựng bằng đồng như bát và thau, với kiểu dáng được xác định có nguồn gốc từ Trung Quốc, là bằng chứng không thể chối cãi về mối quan hệ giao thương với phương Bắc.
Viết lại những trang sử cũ
Các phát hiện tại Lạc Câu, với niên đại được xác định trong khoảng từ thế kỷ 3-2 trước Công nguyên đến thế kỷ 1 sau Công nguyên, đang buộc giới nghiên cứu phải đánh giá lại các mô hình về văn hóa Sa Huỳnh.
Lạc Câu rõ ràng không phải là một làng chài ven biển đơn thuần. Sự giàu có của đồ tùy táng, sự đa dạng của các mặt hàng ngoại nhập, và vị trí chiến lược ở cửa sông ven biển cho thấy nơi đây từng là một trung tâm quyền lực, kinh tế và văn hóa quan trọng.
Cư dân Lạc Câu không chỉ tiếp nhận hàng hóa từ khắp nơi mà còn có thể tham gia sản xuất, chế tác các sản phẩm tinh xảo để trao đổi. Sự hiện diện của dọi xe chỉ bằng đất nung và dấu vết của vải trên đồ kim loại là bằng chứng cho thấy nghề dệt vải đã phát triển.
Những khám phá này đã định vị vững chắc Lạc Câu trở thành một mắt xích năng động trong mạng lưới trao đổi vật liệu, hàng hóa và ý thức hệ văn hóa đã định hình nên bộ mặt của Đông Nam Á cách đây hơn hai thiên niên kỷ, một tiền thân của “Con đường tơ lụa trên biển” sau này.
Mặc dù các cuộc khai quật đã mang lại kết quả to lớn, nhiều câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ. Các nhà khoa học đề xuất cần tiếp tục tiến hành các phân tích chuyên sâu về thành phần kim loại, giám định niên đại C14, và mở rộng khảo sát để tìm kiếm khu cư trú và các xưởng sản xuất của cư dân Lạc Câu. Những bí mật của vùng đất này vẫn đang chờ được khám phá, hứa hẹn sẽ tiếp tục làm sáng tỏ hơn nữa về một giai đoạn lịch sử huy hoàng nhưng còn nhiều bí ẩn của Việt Nam.
Cho đến nay, số lượng các di tích, địa điểm thuộc văn hóa Sa Huỳnh được phát hiện trên địa bàn tỉnh Quảng Nam (cũ) khá nhiều, nhưng chủ yếu phân bố dọc hệ thống sông Thu Bồn, Vu Gia và Tam Kỳ; còn ở lưu vực ven sông Trường Giang đặc biệt ở huyện Thăng Bình (cũ) thì đây là địa điểm văn hóa Sa Huỳnh đầu tiên được phát hiện.
Vì mới phát hiện ngẫu nhiên một mộ chum, các khu vực xung quanh chưa có điều kiện nghiên cứu thám sát, thăm dò, khai quật nên chưa thể xác định được quy mô và phạm vi phân bố các mộ táng ở khu vực này.
Việc tiếp tục thăm dò, khai quật, nghiên cứu địa điểm này có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu không gian phân bố, tính chất, đặc trưng của văn hóa Sa Huỳnh vùng đồng bằng ven biển ở Quảng Nam (cũ).
Do vậy Ban Quản lý Di tích và Bảo tàng Quảng Nam đề xuất khai quật khảo cổ để nghiên cứu đầy đủ về vị trí, vai trò địa điểm này trong tổng thể văn hóa Sa Huỳnh ở Quảng Nam (cũ).
Nguồn: https://baodanang.vn/sa-huynh-giau-co-duoi-long-dat-lac-cau-3265624.html
Bình luận (0)