Người cao tuổi dễ bị lợi dụng: Vấn đề đáng quan tâm

Nói đến người cao tuổi là nói đến sự điềm đạm, từng trải. Thế nhưng, trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, không ít người cao tuổi lại trở nên thiếu cảnh giác và dễ bị lợi dụng. Họ là nạn nhân nhưng cũng vô tình trở thành tác nhân gây nhiễu loạn xã hội.

Người cao tuổi phường Sông Công luyện tập dưỡng sinh rèn luyện sức khỏe. Ảnh T.L

Theo Luật Người cao tuổi Việt Nam, người từ 60 tuổi trở lên được gọi là người cao tuổi (NCT). Đây là thế hệ đã trải qua nhiều thăng trầm, họ giàu kinh nghiệm sống, chịu khó chịu khổ, là “kho” kiến thức dân gian, là điểm tựa tinh thần cho con cháu.

Theo thống kê, đến năm 2023, Việt Nam có khoảng 16,1 triệu NCT, chiếm gần 17% tổng dân số, trong đó 10,3 triệu người sống ở nông thôn; hơn 10 triệu người không có lương hưu. Tỷ lệ NCT tham gia các tổ chức xã hội còn thấp, nhất là ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa.

Dự báo đến năm 2038, số người từ 60 tuổi trở lên ở nước ta sẽ vượt 21 triệu người, chiếm 20% dân số. Đến năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức trở thành xã hội “già”, và đến năm 2050 là xã hội “siêu già” với tỷ lệ NCT chiếm hơn 25% dân số.

Nhiều vấn đề về chăm sóc sức khỏe tinh thần, thể chất cho NCT đang được Đảng, Nhà nước quan tâm triển khai quyết liệt. Tuy nhiên, trong thời đại số phát triển nhanh chóng, với lớp người từng sống qua thời thiếu thốn thông tin, sự chuyển dịch này không chỉ là thách thức về mặt công nghệ, mà còn là thử thách về khả năng chọn lọc, phân biệt thật - giả, đúng - sai.

Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông (cũ), đến đầu năm 2025, tỷ lệ người dùng Internet tại Việt Nam đạt khoảng 78,8% dân số, tương đương với 79,8 triệu người. Trong đó, nhóm NCT chiếm gần 20%, cho thấy sự gia tăng đáng kể trong việc tiếp cận công nghệ của NCT.

Do có nhiều thời gian rảnh, cần chia sẻ, giao lưu, đa số NCT sử dụng Internet để tham gia Facebook, Zalo. Mạng xã hội mở ra một thế giới mới mẻ, sống động, hấp dẫn với NCT.

Sinh ra, lớn lên trong chiến tranh, trải qua thời kỳ bao cấp, sống thuần túy, mộc mạc, lấy chữ “tín” làm đầu… nên khi bước vào thế giới ảo, không ít NCT bị kẻ xấu lợi dụng. Họ không biết rằng mọi thói quen, sở thích khi “lướt” mạng đều bị các thuật toán ghi nhận và phân tích. Kẻ xấu lợi dụng điều này để dụ dỗ NCT mua thuốc chữa bệnh, nhận hàng giá rẻ, tham gia các tour du lịch 0 đồng… rồi chiếm đoạt tài sản.

NCT cũng thường tin vào người tự xưng là đại diện cơ quan công quyền như công an, luật sư, tòa án, hoặc người có chức sắc, địa vị xã hội… và bị kẻ giả danh dẫn dắt.

Thêm vào đó, vô số phần mềm làm giả khuôn mặt, giọng nói khiến họ lầm tưởng là người thân, bạn bè, dẫn đến mất trắng số tiền mà họ tích cóp cả đời.

Không chỉ là nạn nhân, một số NCT còn vô tình gây nhiễu loạn xã hội. Do tự tin vào kinh nghiệm sống, không ít người bảo thủ, giữ khư khư quan điểm cá nhân, áp đặt tư duy cũ, cảm tính, phủ nhận tinh thần đổi mới. Họ dễ bị kẻ xấu lợi dụng, dẫn dắt dư luận theo hướng tiêu cực.

Cũng do đặc điểm tâm lý là cả tin, dễ xúc động, nhiều người cao tuổi vội vàng chia sẻ, bình luận, lan truyền thông tin xấu độc: hình ảnh, video do trí tuệ nhân tạo làm ra nhằm bôi nhọ xã hội, các câu chuyện bịa đặt về trộm cướp, bất công… gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội.

Phần lớn NCT không ý thức được hệ lụy từ hành vi của mình. Nhiều người chia sẻ thông tin chỉ vì lòng tốt, mong muốn đóng góp ý kiến, khát khao được kết nối, được lắng nghe. Không thể quy kết, đổ lỗi, mà từ thực tế đó, chúng ta cần tìm cách giúp NCT thích nghi với thời đại mới.

Rõ ràng, người cao tuổi không thể đứng ngoài cuộc sống số, nhưng cũng không thể tham gia một cách thiếu kỹ năng và thiếu định hướng.

Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, xây dựng nhiều cơ chế bảo vệ NCT. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng (năm 2021) khẳng định vai trò của NCT trong chiến lược phát triển bền vững. Quyết định 1579/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (năm 2020) nêu rõ: “Tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cho NCT về tác động của công nghệ; hỗ trợ NCT tiếp cận công nghệ, tránh bị lợi dụng.”

Chương trình chuyển đổi số quốc gia đặt mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”, khuyến khích phát triển các ứng dụng thân thiện với NCT, đảm bảo an toàn thông tin cá nhân. Các phong trào như “Tuổi cao - Gương sáng”, “Người cao tuổi tham gia xây dựng nông thôn mới” cùng hệ thống câu lạc bộ thể dục, dưỡng sinh, sinh hoạt văn hóa ở cơ sở đã góp phần tạo môi trường sống tích cực cho NCT. Nhiều địa phương như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Ninh… tổ chức lớp tập huấn kỹ năng số cho NCT.

Tuy nhiên, cần thêm nhiều “lá chắn” thiết thực hơn nữa để bảo vệ NCT trước vô vàn hiểm họa rình rập trên không gian mạng.Trước hết, gia đình có NCT phải là lớp bảo vệ đầu tiên. Mô hình “Con dạy bố mẹ, cháu dạy ông bà dùng smartphone” cần được nhân rộng.

Nhà trường nên giáo dục học sinh nhận thức rõ trách nhiệm với ông bà, thấu hiểu tâm lý người cao tuổi là ngại phiền hà, dễ bị tổn thương, từ đó biết kiên nhẫn hướng dẫn, lắng nghe, giúp họ cài đặt các công cụ chặn nội dung độc hại.

Lớp bảo vệ thứ hai là các tổ chức xã hội ở khu dân cư - nơi NCT sinh sống. Trong đó, tiếng nói của cảnh sát khu vực rất được NCT xem trọng. Không khó để mời NCT đến nhà văn hóa thôn, xóm nghe tuyên truyền về thủ đoạn lừa đảo. Các buổi họp xóm cũng là dịp để lực lượng công an tiếp xúc, chia sẻ tình hình an ninh trật tự, các biểu hiện tiêu cực nảy sinh trên môi trường số.

Bên cạnh đó, truyền thông đại chúng cũng cần phát huy vai trò định hướng. Những chương trình truyền hình, phát thanh dành riêng cho NCT nên cập nhật kiến thức thời sự, kỹ năng sống số, đồng thời phản ánh các hình thức lừa đảo tinh vi để người xem nâng cao cảnh giác.

Các cơ quan báo chí cần xây dựng những tuyến bài phản ánh sinh động cuộc sống của NCT thời chuyển đổi số, nhấn mạnh vai trò gương mẫu, kinh nghiệm và sự hòa nhập tích cực của họ. Việc tôn vinh những NCT biết sử dụng công nghệ để lan tỏa điều tử tế, bảo vệ sự thật trên mạng xã hội cũng góp phần thay đổi nhận thức chung, thúc đẩy NCT tham gia vào không gian mạng một cách chủ động, an toàn, văn minh.

Bước vào giai đoạn xế chiều, người cao tuổi xứng đáng được sống khỏe mạnh và an toàn. Trong xã hội hiện đại ngày nay, bảo vệ NCT trước thông tin xấu độc là một trong những giải pháp quan trọng để giữ gìn an ninh chính trị, trật tự xã hội, qua đó, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh mới.

Nguồn: https://baothainguyen.vn/xa-hoi/202507/nguoi-cao-tuoi-de-bi-loi-dung-van-de-dang-quan-tam-33d216e/