Kích hoạt tối đa động lực, mở đường cho tăng trưởng GRDP (Bài 2): Nhận diện thách thức

(Baothanhhoa.vn) - Để đạt mục tiêu tăng trưởng GRDP 11% trong năm 2025, Thanh Hóa cần tăng tốc đạt mức 13,72% trong 6 tháng cuối năm - một con số “cao vọt” trong bối cảnh sức ép đa chiều. Khi các động lực truyền thống dần tới ngưỡng, việc nhận diện rõ ràng các điểm nghẽn, lực cản là điều kiện tiên quyết để chuyển hóa khó khăn thành cơ hội, kích hoạt quyết sách linh hoạt, đồng bộ, tạo đà bứt phá cho giai đoạn nước rút.

Giải ngân vốn đầu tư công của Thanh Hóa mới đạt 40,5% kế hoạch năm, nhiều dự án gặp khó do thiếu nguyên vật liệu. (Trong ảnh: Thi công đường giao thông từ Khu Công nghiệp Bỉm Sơn đến đường bộ ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa).

Khi áp lực “tới hạn” gặp rào cản thuế quan

Theo tính toán của Cục Thống kê (Bộ Tài chính), để GRDP cả năm 2025 đạt mức tăng trưởng 11%, khu vực công nghiệp - xây dựng phải tăng tới 20,33%, trong đó riêng công nghiệp cần bứt tốc 25,36%; xây dựng tăng 6,86%. Khu vực dịch vụ cần tăng 7,14%, trong đó thuế sản phẩm trừ trợ cấp phải đạt mức tăng 14,35%. Ngành nông - lâm - ngư nghiệp dù chỉ cần tăng thêm 2,16%, nhưng lại chịu ảnh hưởng lớn từ thời tiết và thị trường tiêu thụ. Hầu hết các trụ cột này đều đang đối mặt với không ít lực cản, từ những khó khăn mang tính chu kỳ đến những thách thức mới phát sinh.

Thực tế nhiều năm qua, công nghiệp luôn giữ vai trò trụ cột trong tăng trưởng GRDP của Thanh Hóa. Điển hình năm 2024 tỉnh đạt mức tăng trưởng GRDP 12,16% - cao thứ 2 cả nước, trong đó khu vực công nghiệp tăng tới 21,67%, đóng góp 38,5% tổng GRDP. Động lực chính vẫn là Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn vận hành vượt 20% công suất thiết kế sau đợt bảo dưỡng tổng thể cuối năm 2023 - tạo “cú hích” tăng trưởng mạnh mẽ và ổn định cho toàn ngành.

Tuy nhiên, theo Giám đốc Sở Công Thương Trần Anh Chung, mục tiêu tăng trưởng 25,36% trong khu vực công nghiệp 6 tháng cuối năm là “hết sức nặng nề”. Các dự án công nghiệp chủ lực hiện đều đã vận hành ổn định, nhiều nhà máy thậm chí vượt công suất thiết kế. Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn trong 6 tháng đầu năm đã hoạt động trung bình trên 117% công suất, trong khi sản xuất điện phụ thuộc vào điều độ quốc gia. Do đó, tăng trưởng công nghiệp những tháng cuối năm sẽ chủ yếu trông đợi vào các dự án mới và gia tăng thêm từ một số nhóm ngành còn dư địa như xi măng, may mặc, da giày - với điều kiện thị trường tiêu thụ thuận lợi.

Bên cạnh những khó khăn nội tại, ngành công nghiệp xuất khẩu của tỉnh còn đối mặt với sức ép cạnh tranh gia tăng từ chính sách thuế của thị trường lớn. Cụ thể, ngày 1/8, Mỹ chính thức công bố mức thuế đối ứng 20% đối với hàng hóa Việt Nam - thấp hơn mức đề xuất ban đầu là 46%, nhưng vẫn cao hơn mức thuế dành cho các quốc gia ASEAN như Thái Lan, Campuchia, Indonesia, Malaysia và Philippines (19%). Đây đều là những đối thủ cạnh tranh trực tiếp với Việt Nam trong xuất khẩu các nhóm hàng chủ lực như điện tử, dệt may, giày dép, thủy sản... Đáng chú ý, các mặt hàng thuộc mục điều tra 232 như thép, nhôm, ô tô, phụ tùng ô tô, gỗ, chất bán dẫn... vẫn sẽ bị áp theo mức thuế công bố hoặc sau khi điều tra sẽ áp thuế mới, mà không áp dụng theo thuế đối ứng.

Đặc biệt, tại thị trường châu Phi - vốn được coi là “cứ điểm” sản xuất gia công dệt may giá rẻ - một số quốc gia còn được áp mức thuế đối ứng chỉ từ 10% đến 15%, thấp hơn nhiều so với Việt Nam. Theo nhận định của các doanh nghiệp (DN), mặc dù năng lực sản xuất và thị phần của các nước châu Phi hiện chưa lớn, nhưng nguy cơ dịch chuyển đơn hàng từ các quốc gia chịu mức thuế cao là hoàn toàn có thể xảy ra, tạo thêm áp lực cho các DN lĩnh vực dệt may nói chung và tại Thanh Hóa nói riêng. Bộ Công Thương dự báo, chính sách thuế quan mới có thể ảnh hưởng khoảng 10% kim ngạch xuất khẩu sang Hoa Kỳ.

Ngành may mặc gặp thách thức, giảm sức cạnh tranh sang thị trường Hoa Kỳ so với một số đối tác khi Mỹ áp thuế đối ứng 20% (Trong ảnh: Công nhân Công ty CP Tập đoàn Tiên Sơn trong sản xuất hàng xuất khẩu).

Đại diện Hiệp hội Dệt may Thanh Hóa cho biết, mức thuế đối ứng 20% mà Hoa Kỳ áp dụng đối với hàng hóa Việt Nam đã làm giảm đáng kể tính cạnh tranh của các DN trong nước. Nguy cơ đối tác cắt giảm hoặc hủy đơn hàng là rất rõ rệt, ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch sản xuất, dòng tiền và việc làm của hàng chục nghìn lao động. Đặc biệt, theo dự báo của hiệp hội, nhu cầu nhập khẩu dệt may tại thị trường Mỹ có thể sẽ giảm trong thời gian tới do giá thành sản phẩm tăng, trong khi nhiều nhãn hàng đã tăng nhập khẩu trong nửa đầu năm nhằm tận dụng giai đoạn 90 ngày áp dụng thuế cơ sở 10%.

Không chỉ mặt hàng dệt may, nhiều nhóm hàng khác xuất khẩu sang Mỹ cũng đứng trước nguy cơ tăng giá do thuế mới, từ đó ảnh hưởng đến sức mua và chi tiêu tiêu dùng của người dân Hoa Kỳ. Trong bối cảnh đó, DN dệt may Thanh Hóa - vốn chủ yếu sản xuất gia công cho các đối tác trung gian đến từ Hàn Quốc và Trung Quốc đang gặp không ít khó khăn. Thực tế, ngay sát thời điểm ngày 7/8, đã có một số đối tác trung gian thông báo dừng đàm phán đơn hàng mới, đặc biệt là với sản phẩm dệt kim, do chuyển hướng sang các nhà cung ứng tại châu Phi - nơi có lợi thế cạnh tranh về mức thuế chỉ từ 10 - 15%.

Tại Công ty TNHH 888 - đơn vị có tới 90% sản lượng dành cho thị trường Hoa Kỳ với các mặt hàng chủ lực như áo jacket, áo dạ, vest nữ và quần thể thao. “Giai đoạn vàng” 90 ngày kể từ khi Mỹ công bố áp thuế đối ứng đã được tận dụng triệt để. DN đã liên tục tăng ca, huy động tối đa nhân lực để kịp tiến độ các đơn hàng đã chốt. Tuy nhiên, theo ông Dương Văn Lâm, phó tổng giám đốc công ty, mức thuế mới, dù thấp hơn con số dự báo 46% ban đầu, nhưng vẫn cao hơn so với các đối thủ trong khu vực ASEAN, khiến DN đứng trước nguy cơ bị cạnh tranh mạnh những tháng cuối năm.

“Mặc dù hiện tại chúng tôi đã có đơn hàng sản xuất đến hết tháng 9, tạm thời chưa chịu tác động, nhưng đơn hàng cho quý IV chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng khi đối tác bắt đầu chuyển dịch sang các thị trường có mức thuế ưu đãi hơn. Công ty đang nỗ lực tìm kiếm cơ hội tại Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu, song việc thâm nhập các thị trường này đòi hỏi thời gian thích ứng với yêu cầu kỹ thuật, tiêu chuẩn chất lượng và chuỗi cung ứng”, ông Lâm chia sẻ.

“Cỗ máy” tăng trưởng đối mặt "lực cản kép"

Nguồn vốn đầu tư công - một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng xây dựng và công nghiệp hiện cũng đang gặp không ít khó khăn. Tính đến giữa tháng 7, toàn tỉnh mới giải ngân hơn 5.755 tỷ đồng, đạt 40,5% kế hoạch năm. Nhiều công trình trọng điểm như tuyến đường bộ ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa, đường giao thông từ Khu Công nghiệp Bỉm Sơn đến đường bộ ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa, Dự án đường nối TP Thanh Hóa với Cảng Hàng không Thọ Xuân, đoạn từ cầu Nỏ Hẻn đến đường tỉnh 514... chậm tiến độ do giá nguyên vật liệu tăng cao, cùng với đó là tình trạng thiếu hụt đất san lấp, cát, đá ngày càng nghiêm trọng và những khó khăn, vướng mắc trong giải phóng mặt bằng.

Hiện toàn tỉnh có 295 mỏ vật liệu xây dựng thông thường còn hạn khai thác, nhưng chỉ có 10 mỏ đất và 3 mỏ cát đang hoạt động. Tổng công suất từ các mỏ này không đáp ứng nhu cầu do nhiều mỏ bị vướng thủ tục pháp lý, cạn trữ lượng hoặc liên quan đến các vụ án đang điều tra. Nguồn cung vật liệu thiếu hụt kéo dài đang làm gián đoạn tiến độ thi công các công trình, khiến mục tiêu tăng trưởng 6,86% của ngành xây dựng khó đạt được, đồng thời ảnh hưởng đến tiêu thụ đầu ra của các ngành công nghiệp sản xuất vật liệu.

Ngành nông nghiệp dễ gặp “tổn thương” khi mùa mưa bão tới (Trong ảnh: Một trang trại gia cầm tại xã Vạn Lộc bị ngập nước đang được di chuyển gấp trong bão số 3).

Bên cạnh đó, động lực từ DN thành lập mới dù có tín hiệu tích cực nhưng vẫn nghiêng về quy mô nhỏ và siêu nhỏ. Tính đến ngày 15/7, toàn tỉnh có 2.069 DN thành lập mới, đạt 69% kế hoạch năm và tăng 7,54% so với cùng kỳ, xếp thứ 8 cả nước. Tổng vốn đăng ký ước đạt 18.375 tỷ đồng, tăng 19,4%, bình quân mỗi DN đạt 8,9 tỷ đồng, tăng 11%. Tuy nhiên, trong đó có đến hơn 94,5% DN có vốn dưới 10 tỷ đồng. Tỷ lệ DN có vốn từ 10 - 50 tỷ đồng và trên 50 tỷ đồng chỉ chiếm lần lượt 4,01% và 1,45%. Số DN quay trở lại hoạt động đạt 507 đơn vị, giảm 4,52% so với cùng kỳ. Trong khi đó, có tới 1.295 DN đăng ký tạm ngừng kinh doanh (tăng 27%) và 412 DN giải thể (tăng 31%). Những con số này cho thấy “sức khỏe” DN vẫn còn mong manh, khả năng “tạo lực kéo” lớn cho tăng trưởng còn hạn chế.

Tăng trưởng trong khu vực nông - lâm- ngư nghiệp cũng tiềm ẩn rủi ro. Dù 6 tháng đầu năm đạt mức tăng 3,8%, vượt kế hoạch, nhưng theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Cao Văn Cường, ngành đang đối mặt nguy cơ lớn từ thiên tai và dịch bệnh. Mùa mưa bão đã tới, trong khi dịch tả lợn châu Phi đã lan rộng, đòi hỏi các giải pháp quyết liệt và chủ động hơn để bảo vệ thành quả sản xuất.

Trong khi đó, tăng trưởng từ khu vực thuế sản phẩm trừ trợ cấp vốn được kỳ vọng là điểm cộng trong GRDP lại đang là điểm nghẽn đáng lo ngại. Để đạt mục tiêu năm, khu vực này cần tăng 14,35% trong 6 tháng cuối năm. Tuy nhiên, các nguồn thu nội địa đã khai thác tới hạn; nguồn thu từ đất dù tăng trưởng 19,2% nhưng không được tính vào GRDP. Bên cạnh đó, nhiều dự án lớn được kỳ vọng tạo ra dòng thu mới vẫn đang chậm tiến độ.

Theo đó, đến tháng 6/2025 toàn tỉnh đang triển khai, theo dõi 33 dự án trọng điểm với tổng vốn đăng ký 114.549 tỷ đồng, thuộc các lĩnh vực công nghiệp, đô thị, dịch vụ và hạ tầng kỹ thuật. Tuy nhiên, chỉ mới có 10 dự án triển khai đúng tiến độ. Một số công trình tiêu biểu như Nhà máy Xi măng Đại Dương, Nhà máy Dệt may Nan Cheung, Nhà máy Sản xuất giày xuất khẩu Alivia đã hoàn thành và đi vào vận hành. Một số dự án khác như Nhà máy Lốp ô tô Radial và Tổ hợp số 1 Nhà máy Hóa chất Đức Giang - Nghi Sơn đang trong giai đoạn chuẩn bị lắp đặt thiết bị. Còn lại, có tới 23 dự án, chiếm gần 70% đang gặp khó khăn, tổng vốn chậm triển khai lên tới 76.000 tỷ đồng, là lực cản lớn cho tăng trưởng GRDP của tỉnh.

Cùng với đó, vấn đề thiếu hụt lao động kỹ thuật và nhân lực chất lượng cao tiếp tục là “nút thắt" trong phát triển công nghiệp hiện đại. Khi nhu cầu sản xuất tăng, nhiều DN vẫn phải tuyển dụng lao động ngoại tỉnh và chuyên gia nước ngoài vì lực lượng tại chỗ không đáp ứng được yêu cầu về tay nghề và trình độ kỹ thuật.

Ông Cui Gang, Tổng Giám đốc Công ty TNHH SAB Việt Nam chia sẻ: “Khi ngành sản xuất đang chuyển đổi sang mô hình xanh và thông minh, nhân lực chất lượng cao không chỉ là nhu cầu cấp thiết mà còn là lợi thế cạnh tranh cốt lõi. Chúng tôi cần những chuyên gia tay nghề vững, sáng tạo, có khả năng làm chủ công nghệ và điều hành các dây chuyền sản xuất tự động. Giai đoạn mở rộng sản xuất sắp tới sẽ đòi hỏi nhân lực chất lượng cao nhiều hơn, đặc biệt ở các lĩnh vực như điều khiển tự động hóa, quản lý sản xuất tinh gọn"...

Phát biểu tại Kỳ họp thứ 31 HĐND tỉnh, Giám đốc Sở Tài chính Lê Quang Hùng thẳng thắn nhìn nhận: “Trong khi nhiệm vụ tăng trưởng đặt ra rất cao, thì dư địa và động lực mới để tạo tăng trưởng lại rất ít. Đây là một trong những thách thức lớn nhất khiến nhiều ngành gặp khó với mục tiêu tăng trưởng đề ra nếu không có giải pháp quyết liệt và hiệu quả tức thời”.

Tính đến nay, Thanh Hóa có 304 DN xuất khẩu hàng hóa đến 68 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, Hoa Kỳ là thị trường trọng điểm, đạt kim ngạch hơn 1 tỷ USD - cao nhất trong số các thị trường. Năm 2024, xuất khẩu sang Mỹ ghi nhận nhiều mặt hàng chủ lực: Giày dép (458 triệu USD), hàng may mặc (268 triệu USD), đồ chơi cho thú cưng (215,5 triệu USD), ván ép và dăm gỗ, thép cán, hải sản...

Bài và ảnh: Minh Hằng

Bài cuối: Đồng bộ giải pháp, tăng tốc về đích

Nguồn: https://baothanhhoa.vn/kich-hoat-toi-da-dong-luc-mo-duong-cho-tang-truong-grdp-bai-2-nhan-dien-thach-thuc-257848.htm