Khi AI lên ngôi

BDK - Một cuộc khảo sát do Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam phối hợp cùng các cơ quan quản lý thực hiện, đã đưa ra cái nhìn tổng thể về bức tranh báo chí hiện nay tại Việt Nam. Dữ liệu thu được từ hàng trăm đơn vị báo chí, cung cấp các đánh giá sâu sắc về thực trạng, thách thức và hướng đi cho báo chí trong thời đại số. Ðặc biệt, dưới tác động của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và sự biến đổi của mô hình kinh doanh báo chí.

Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh trình bày kết quả khảo sát tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2024 (diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh tháng 3-2024). Ảnh: T. Thảo

Những thách thức hiện nay

Trong giai đoạn hiện nay, báo chí đã không ngừng đổi mới, sáng tạo, linh hoạt, hiệu quả, đẩy mạnh ứng dụng và làm chủ công nghệ truyền thông hiện đại với sự ra đời nhiều chương trình, sản phẩm mới, lan tỏa sâu rộng trên các nền tảng số, có hiệu ứng tốt trong xã hội.

Tuy nhiên, trước sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các loại hình thông tin mới như mạng xã hội là thời điểm vô cùng khó khăn của báo chí thế giới cũng như báo chí Việt Nam. Báo chí mang lại thông tin hữu ích cho xã hội, nhưng vai trò quan trọng và sức mạnh hàng trăm năm qua đang bị đe dọa. Bởi những biến chuyển liên tục, đặc biệt trong khoảng một thập niên trở lại đây.

Tháng 3-2024, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh - Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đã công bố kết quả một cuộc khảo sát, với chủ đề “Báo chí Việt Nam thách thức, cơ hội”. Cuộc khảo sát thu hút 111 cơ quan báo chí, 66 tạp chí và 46 đài phát thanh, truyền hình tham gia. Kết quả cho thấy, đa số cơ quan báo chí có quy mô nhỏ với dưới 50 nhân sự. Độ tuổi trung bình của đội ngũ nhà báo thường rơi vào khoảng từ 36 - 45 tuổi, cho thấy lực lượng lao động báo chí đang già hóa. Các đơn vị có số lượng phát hành bản in hàng tháng dưới 500 ngàn bản chiếm phần lớn và lượng truy cập báo điện tử cũng đa phần dưới 500 ngàn lượt/tháng, dù có một số ít đơn vị vượt 50 triệu lượt.

Dù có những tín hiệu tích cực như lượng truy cập tăng trưởng ở một số đơn vị từ 10 - 30%, nhưng nhìn chung mức độ tiếp cận độc giả trẻ tuổi dưới 18 vẫn còn hạn chế. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc trẻ hóa độc giả và đổi mới nội dung phù hợp với xu hướng tiêu dùng thông tin hiện đại.

Ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo

Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh cho rằng, qua khảo sát, việc ứng dụng AI ở các cơ quan báo chí vẫn còn ở mức sơ khai. Chỉ 46/117 cơ quan báo chí cho biết đang sử dụng AI và 29% cho biết có kế hoạch triển khai. AI chủ yếu được ứng dụng để hỗ trợ sản xuất nội dung. Tuy nhiên, thiếu nhân lực chuyên sâu và chiến lược rõ ràng khiến việc khai thác AI chưa hiệu quả. Mặc dù AI mở ra cơ hội cải thiện quy trình làm việc, giảm tải cho phóng viên, biên tập viên và tăng hiệu suất sản xuất, nhưng cũng mang lại nhiều rủi ro như: thông tin sai lệch, đạo văn và giảm niềm tin của công chúng vào báo chí nếu không kiểm soát tốt.

Bên cạnh đó, cuộc khảo sát còn tiến hành thu thập thông tin về vấn đề nguồn thu và mô hình kinh doanh báo chí. Hiện nay, nguồn thu của các cơ quan báo chí vẫn chủ yếu dựa vào quảng cáo và ngân sách nhà nước. Trong 3 năm (2021 - 2023), khoảng 1/3 số cơ quan báo chí ghi nhận doanh thu tăng từ 10 - 30%. Song, có đến gần một nửa đơn vị cho biết doanh thu không thay đổi hoặc sụt giảm.

Doanh thu từ quảng cáo báo in đã giảm đáng kể, từ mức 85 - 90% trước đây, xuống chỉ còn khoảng 20%. Quảng cáo điện tử tuy có tăng nhưng vẫn thiếu ổn định và phụ thuộc vào nền tảng công nghệ. Việc thu phí báo điện tử - một xu hướng phổ biến ở nhiều nước phát triển - lại chưa được quan tâm tại Việt Nam, chỉ 9,4% cơ quan có kế hoạch thực hiện.

Việc các nền tảng sử dụng nội dung báo chí để huấn luyện mô hình AI mà không trả phí cũng đặt ra vấn đề bản quyền. Hiện nhiều cơ quan báo chí quốc tế đã chặn các công cụ AI tiếp cận nội dung và yêu cầu bồi thường. Điều này Việt Nam cần sớm cân nhắc triển khai.

Những cảnh báo và khuyến nghị

Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh bày tỏ mong muốn, các cơ quan báo chí quan tâm thông tin từ cuộc khảo sát này. Bởi “sức khỏe” của cơ quan báo chí là rất quan trọng, những dữ liệu này có ích cho việc định hướng hoạt động trong thời gian tới.

Báo Đồng Khởi ứng dụng các giải pháp truyền thông đa phương tiện. Ảnh: Lê Uyên

Trên thế giới, doanh thu từ báo in và quảng cáo truyền thống đang giảm mạnh. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí quốc tế đang tích cực chuyển hướng sang các mô hình mới như: tổ chức sự kiện, thu phí nội dung, phát triển Podcast, Video, Audio sẽ phát triển mạnh mẽ... để tăng sự gắn kết với độc giả và tìm nguồn thu bền vững.

Một xu hướng đáng lo ngại là hiện tượng độc giả “né tránh tin tức” (News avoidance) do quá tải thông tin tiêu cực, gây mất kết nối với công chúng. Điều này càng nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc xây dựng nội dung có giá trị, có chiều sâu và mang tính nhân văn.

Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh nhấn mạnh: “Chúng tôi phải khẳng định, sử dụng AI là hướng đi bắt buộc và chắc chắn phải xảy ra. Nhưng sử dụng như thế nào để lợi dụng, tranh thủ được những cái ưu thế của nó, thay vì để cho nó hủy diệt mình, thì đó là việc các cơ quan báo chí phải tính đến”.

Báo chí Việt Nam đang ở “ngã ba đường” giữa cơ hội và thách thức. Công nghệ có thể là đồng minh hoặc mối đe dọa tùy vào cách chúng ta lựa chọn và hành động. Đã đến lúc các cơ quan báo chí phải hành động quyết liệt, đổi mới tư duy, làm lại chiến lược và tìm ra con đường phát triển bền vững trong thời đại số. Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh - Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam mượn lời dẫn của tác giả viết cuốn “Người bán hàng vĩ đại” để kết thúc chia sẻ: “Đừng chần chừ nữa, hãy hành động ngay bây giờ, vì thời điểm này là thứ duy nhất chúng ta thực sự đang sở hữu”.

Thạch Thảo (ghi)

Nguồn: https://baodongkhoi.vn/khi-ai-len-ngoi-20062025-a148466.html