Hương cốm gọi thu về Tú Lệ

Tháng 8, khi hương lúa nếp non theo gió nhẹ nhàng lan tỏa khắp thung lũng Tú Lệ, xã Tú Lệ cũng là lúc làng nghề làm cốm nơi đây bước vào vụ mùa rộn rã. Từ những hạt lúa vẫn còn sữa căng tròn, mỗi ngày bà con chế biến ra hàng trăm kg cốm dẻo thơm, ngọt ngậy, tạo nên hương vị đặc trưng của mùa thu rẻo cao, níu chân du khách gần xa.

Đặt chân đến Tú Lệ khi trời vừa tang tảng sáng, sương sớm vẫn còn lảng bảng quanh sườn núi. Không khí se lạnh ùa vào từng nhịp thở khiến bước chân của đoàn chúng tôi như chậm lại.

Đã hẹn trước, đồng chí Hoàng Trọng Nghĩa - Chủ tịch UBND xã Tú Lệ chờ chúng tôi ngay đầu bản. Vừa dẫn đoàn hòa vào dòng người ra đồng gặt lúa, đồng chí Chủ tịch UBND xã vừa niềm nở giới thiệu: “Làng nghề làm cốm Tú Lệ hiện có 85 hộ dân. Mỗi độ từ cuối tháng 7 đến tháng 10 hằng năm, khi bông lúa đang trong thời kỳ uốn câu, đầu hạt còn sữa, vỏ lam vàng thì bà con bắt đầu thu hoạch làm cốm”.

Nói rồi, anh ngắt một bông lúa đang độ uốn câu đưa cho chúng tôi và giải thích thêm: “Lúa làm cốm phải là nếp Tan Tú Lệ, giống nếp đặc sản bao đời nay của đồng bào Thái nơi đây. Có lẽ nhờ “ngậm” sương gió, “uống” nước tinh khiết từ khe núi chảy về mà hạt nếp dẻo đặc trưng, không nơi nào có được”.

Quả thật, lúa nếp Tan Tú Lệ mang hương thơm ngọt khác biệt. Cắn nhẹ hạt lúa còn sữa, vị ngọt thanh như tan ra nơi đầu lưỡi, lưu lại dư âm ngậy ngậy, mát lành. Lúa được gặt vào sáng sớm, bởi vậy mới 5 giờ sáng, cả thung lũng Tú Lệ đã rộn rã tiếng cười nói, tiếng liềm cắt lúa. Người nhanh tay bó, người khom mình gặt, vai ai cũng trĩu nặng gùi lúa. Xa xa, tiếng trẻ nhỏ chạy nhảy, tiếng gọi nhau í ới vang vọng cả cánh đồng. Âm thanh, sắc màu và nhịp điệu lao động hòa quyện tạo nên bức tranh đầy sức sống.

Trời ngả dần về trưa cũng là lúc những gùi lúa nối nhau trở về thôn. Theo lời giới thiệu của nhiều người dân, chúng tôi ghé thăm gia đình ông Hoàng Văn Hiện ở thôn Nà Lóng - hộ làm cốm lâu năm, quy mô nhất xã.

Đón khách bằng nụ cười hiền hậu, ông Hiện vừa thoăn thoắt đảo chảo cốm vừa kể: “Lúa cắt về tuốt rồi ngâm rửa sạch, phải rang ngay khi còn tươi. Rang cốm không đơn giản, lửa phải nhỏ, đều tay đảo liên tục để hạt chín tới mà không cháy. Sau khi rang xong để lúa nguội rồi đem vào cối giã. Giã cốm phải đều tay, chày dậm dứt khoát nhưng không mạnh quá, để hạt dẻo, giữ nguyên màu xanh non ban đầu”.

Dứt lời, ông Hiện nhanh tay đổ mẻ lúa vừa rang ra nia rồi cho mẻ lúa đã nguội trước đó vào cối đá. Công đoạn giã cốm đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng, một người nhịp chày bằng chân, một người nhanh tay đảo cốm bằng thanh đũa gỗ, tre to sao cho cốm khỏi vón cục. Khi đã nứt hết vỏ, cốm được lấy ra sảy sạch, rồi lặp đi lặp lại đến khi hạt dẹt đều, dẻo quánh, thơm lừng. Đây cũng là công đoạn mà du khách thường thích thú tham gia trải nghiệm. Được trực tiếp tham gia làm cốm, nhịp chày trên cối, tận mắt chứng kiến từng hạt cốm xanh non dần hiện ra dưới bàn tay khéo léo của mình sẽ là một trải nghiệm đặc biệt giúp du khách hiểu hơn về công sức lao động, sự khéo léo và tâm huyết của bà con.

Cốm Tú Lệ không chỉ níu chân du khách mà còn góp phần tạo sinh kế cho người dân vùng cao. Mỗi vụ mùa, hàng tấn cốm được làm ra, đưa đi khắp các địa phương trên cả nước, trở thành nguồn thu nhập quan trọng. Nhờ những mùa cốm xanh non ấy, đời sống người dân thêm ấm no, bữa cơm gia đình thêm vị ngọt của hạt gạo nếp ngàn đời.

Cốm được đóng gói, hút chân không nhằm bảo quản cẩn thận, phục vụ nhu cầu du khách ở xa mua về làm quà.

Đồng chí Hoàng Trọng Nghĩa - Chủ tịch UBND xã Tú Lệ chia sẻ thêm: “Xưa người dân Tú Lệ chỉ làm cốm 1 vụ nhưng trước nhu cầu của khách du lịch nên cốm được làm cả vụ chiêm và vụ mùa, rộ nhất từ tháng 7 đến tháng 10. Vụ này mỗi ngày trung bình mỗi gia đình sản xuất 20 kg cốm, thậm chí có gia đình sản xuất 50 kg/ngày. Giá cốm dao động từ 100 - 150 nghìn đồng/kg. Hiện nay, cốm Tú Lệ cũng đã được phát triển thành sản phẩm OCOP, gắn làng nghề với du lịch cộng đồng. Thời gian tới, xã tiếp tục định hướng người dân phát triển sản xuất cốm như một thương hiệu du lịch đặc trưng, kết hợp đào tạo kỹ thuật, nâng cao chất lượng, bao bì sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ. Đặc biệt, đẩy mạnh khuyến khích các hộ sản xuất liên kết, xây dựng điểm giới thiệu, trải nghiệm làm cốm cho du khách qua đó vừa bảo tồn nghề truyền thống vừa nâng cao hiệu quả kinh tế”.

Chia tay Tú Lệ khi nắng chiều vừa tắt, thung lũng vẫn còn vương hương cốm. Chúng tôi mang theo dư vị ngọt lành của mùa thu, của hạt lúa nếp Tan về phố thị.

Nguồn: https://baolaocai.vn/huong-com-goi-thu-ve-tu-le-post880826.html