Với việc tham gia và tất cả các khâu trong sản xuất tác phẩm, AI đang định hình lại lĩnh vực báo chí theo những cách mà ít ai tưởng tượng vài năm trước. Nếu máy móc có thể viết, biên tập và phân phối nội dung nhanh hơn hầu hết con người, người làm báo còn lại gì trong kỷ nguyên AI? VietNamNet đã có cuộc trao đổi với chuyên gia Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ Nhân tạo ABAII, về vấn đề này.

AI “lao động chân tay” để nhà báo “lao động trí óc”

AI hiện tham gia sâu vào quy trình làm báo. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về những công việc cụ thể của AI trong sản xuất báo chí?

Chúng ta đang sống trong thời đại mà câu hỏi không còn là AI làm được gì, mà là nhà báo còn lại gì để làm. Nghe có vẻ giật mình nhưng nhìn vào toàn bộ chuỗi giá trị của một quy trình làm báo, AI đều đã đặt chân vào và tạo ra những dấu ấn không thể chối bỏ.

Trong các tòa soạn báo trong và ngoài nước, AI đang: thu thập và phân tích tin tức; viết bản nháp và tóm tắt nội dung; kiểm tra thông tin và chống tin giả; cá nhân hóa và phân phối nội dung; sản xuất video tự động. Tại Việt Nam, các công cụ AI như ONECMS có thể tự động quét, phân loại và tổng hợp tin tức từ hàng trăm nguồn – điều mà một phóng viên không thể làm thủ công trong thời gian ngắn. Một số tòa soạn cũng đang thử nghiệm mô hình như GPT để soạn bản thảo, tiết kiệm thời gian và sức người.

Theo như những gì ông chia sẻ, AI đang làm hết phần “lao động chân tay” cho nhà báo?

Đúng vậy. Một ngày nào đó, nhà báo đích thực chính là người làm chủ phần “lao động trí óc”: biết đặt câu hỏi đúng, biết kể chuyện theo cách khiến người ta không thể rời mắt, và biết đứng về phía sự thật trong thế giới đầy lấp lửng. AI không giành việc của nhà báo mà chỉ lấy đi những việc nhà báo không nên tốn thời gian để làm.

AI chưa biết đau lòng khi chứng kiến xã hội bất công

Trong 5-10 năm tới, ông dự đoán AI sẽ tiến hóa và ảnh hưởng đến ngành báo chí như thế nào?

Nếu tốc độ tiến hóa hiện tại của AI, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) và công nghệ đa phương thức (multimodal AI), giữ nguyên, nó sẽ không chỉ là trợ lý mà có thể trở thành đồng tác giả trong nhiều hoạt động báo chí. Việc sản xuất nội dung có cấu trúc, định kỳ – như viết bản tin thời tiết, thể thao, báo cáo tài chính – sẽ được tự động hóa đến 90%. Thậm chí, một số vai trò hậu cần như biên tập kỹ thuật, phiên âm, kiểm tra chính tả có thể bị thay thế gần như toàn phần.

DSCF7289.JPG
Chuyên gia Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ Nhân tạo ABAII. Ảnh: NVCC

Tuy nhiên, AI không thay thế hoàn toàn nhà báo, đặc biệt là những người làm báo điều tra, bình luận chuyên sâu, kể chuyện nhân văn, hay kết nối cộng đồng. Nghề báo, tự thân nó, không chỉ là nghề viết – mà là nghề nhìn thấy điều mà người khác không thấy, dũng cảm hỏi điều mà người khác ngại hỏi, và kể lại câu chuyện theo cách khiến người đọc thấy mình trong đó. AI giỏi tóm tắt, giỏi suy diễn ngôn ngữ, nhưng nó chưa biết đồng cảm, chưa có trực giác đạo đức, và càng chưa biết đau lòng khi chứng kiến một xã hội bất công.

Theo chuyên gia, nhà báo trong kỷ nguyên AI sẽ biến đổi như thế nào so với hiện nay?

Tôi cho rằng một “tầng lớp” nhà báo mới sẽ xuất hiện, những người không chỉ giỏi viết, mà còn thành thạo dữ liệu, hiểu cách làm việc với AI, có tư duy phản biện, và trên hết là giữ được “la bàn đạo đức” giữa ma trận thông tin. Những tòa soạn biết ứng dụng AI một cách khôn ngoan sẽ chuyển đổi từ “đưa tin” sang “làm rõ bản chất sự kiện”, từ “sản xuất đại trà” sang “kể chuyện cá nhân hóa”.

Câu hỏi lớn hơn không phải là “AI thay ai?”, mà là ai biết hợp tác với AI để làm báo chí tốt hơn? Công nghệ dù có thần kỳ đến đâu cũng là phương tiện. Một khi phương tiện mạnh lên, đạo đức người cầm bút càng phải vững vàng.

Nhà báo không chỉ đưa tin mà còn phải làm “bộ lọc đạo đức”

Với việc AI được tích hợp sâu vào các công đoạn sản xuất báo chí, những rủi ro tiềm ẩn nào sẽ xuất hiện khi phụ thuộc vào AI, thưa ông?

Theo tôi, có ba rủi ro chính:

Một là, nguy cơ sai lệch và ngụy tín thông tin. AI có thể dựng nên các bản tin mượt mà từ dữ liệu, nhưng cũng có thể phóng ra những thông tin tưởng như có thật nhưng lại hoàn toàn hư cấu (hallucination). Nếu không có quy trình kiểm chứng nghiêm ngặt và sự giám sát của con người, chính AI có thể trở thành nguồn phát tán tin sai lệch một cách vô thức.

Nếu ví AI như một chiếc xe tự hành, đạo đức báo chí chính là hệ thống phanh, không phải để dừng lại, mà để tránh trượt khỏi đường. Chuyên gia Đào Trung Thành

Hai là, mất đi giọng văn và bản sắc riêng. Một bài báo không chỉ là tập hợp thông tin mà còn là cách người viết nhìn đời, cách toà soạn chọn góc tiếp cận. Nếu báo chí lạm dụng AI để sản xuất hàng loạt, chúng ta sẽ dần đánh mất điều quý giá nhất: tiếng nói riêng biệt, cảm xúc thật, và sự đồng cảm – những điều mà chỉ con người có được qua trải nghiệm sống. Báo chí khi đó không còn là ngọn lửa soi sáng công luận, mà chỉ là chiếc đèn LED rập khuôn.

Ba là, khủng hoảng đạo đức trong quá trình triển khai. Tôi nhận thấy một điều, người làm báo Việt Nam rất nhanh nhạy với công nghệ, nhưng lại chưa được trang bị đầy đủ để đối thoại với mặt tối của nó. Nếu ví AI như một chiếc xe tự hành, đạo đức báo chí chính là hệ thống phanh, không phải để dừng lại, mà để tránh trượt khỏi đường.

Thưa ông, ông đánh giá AI đang làm thay đổi bản chất thông tin và cách công chúng tiếp cận thông tin như thế nào?

Trước đây, thông tin là thứ ta tìm đọc. Giờ đây, với AI và thuật toán cá nhân hóa, thông tin trở thành thứ tìm đến ta. Chính điều đó đang làm biến đổi bản chất cốt lõi của thông tin: từ một dòng chảy chung mang tính công luận, nó ngày càng bị bẻ dòng thành những dòng suối nhỏ, “bong bóng thông tin”, mà mỗi người chỉ nhìn thấy điều mình muốn tin, đọc điều mình quen đọc. AI trở thành “người gác cổng mới”. Những thuật toán đóng vai trò này chứ không phải nhà báo, không phải tòa soạn.

Sự chuyển dịch này có hai mặt. Một mặt, AI giúp thông tin đến đúng người, đúng lúc, đúng nhu cầu, nhưng mặt khác, nó tạo nguy cơ giam hãm công chúng trong buồng dội âm (echo chamber), làm suy yếu khả năng phản biện và tiếp nhận quan điểm trái chiều vốn là linh hồn của một nền dân chủ thông tin.

Khi AI trở thành “người gác cổng” thông tin, theo ông, nhà báo trong thời đại AI sẽ có thêm nhiệm vụ gì?

Tôi cho rằng người làm báo không chỉ đưa tin mà còn phải làm “bộ lọc đạo đức”, không chạy theo view mà phải can đảm đưa ra những góc nhìn khác biệt, giàu kiểm chứng, và đủ nhân bản.

AI đang thay đổi cả hình thức lẫn quỹ đạo thông tin từ cách nó được sản xuất, phân phối, cho đến cách nó được tin tưởng. Trong một thế giới đầy nhiễu, vai trò của báo chí chân chính  như một người dẫn đường chưa bao giờ cần thiết đến thế.

Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!

Nguồn: https://vietnamnet.vn/chua-bao-gio-vai-tro-dan-duong-cua-bao-chi-chan-chinh-can-thiet-den-the-2413487.html